5 – TÜRKÜLERİMİZ SIĞINILACAK BİR LİMAN ve KUCAKTIR
*Yar koynu, ana kucağı, sarılacak boyun, ocağına düşmek, gurbet, sıla, körfez, koy , avlu, duvar dibi , dam, ahır, ağıl, kapı, pencere, eşik, beşik, oturulacak bir hasır, hanlar ve hamamlar, hancı
* Giyilecek bir çift çorap, kazan, kepçe, tencere, çanak, çömlek, desti, susak, suvat, yalak, bakır bakraç teneke, kova, şinik, urup, kile, dönüm, evlek, kilim, çöpten, keçe, heybe, torba, çuval, ambar, döşek , yastık – yatak – yorgan, düğüm, ilmek -ilmek, perde, sevda yüklü kervanlar,
* Yar koynuna al beni, yüksek yüksek tepelere ev kurmasınlar, aşrı aşrı memlekete kız vermesinler , duvar dibi beklerim vay benim emeklerim dümbeleği çala çala yoruldu bileklerim, karşı karşı dururken yüzüne hasret kaldım , daracık daracık sokaklar kızlar misket yuvarlar, ne bileyim ben senin cama geldiğini candan sevdiğini, körfezdeki üç beş güzel söyleşirler… , bir yastıkta kocamak
* Mardin kapı şen olur, Akpınar yapısına gün doğmuş kapısına, yolcuyu yolundan eyleyen dilber, denizin dibinde Hatcem demirden evler, okyanus mu iki şehrin arası, kaç saatlik yol ki şunu şurası.
6 – AŞ – İŞ , EKMEK , EMEK ve ALIN TERİDİR
* Emek, el emeği, göz nuru, efor, alın teri, burçak burçak terlemek, bir dilim ekmek, bir avuç su,
* Ücret, yevmiye, imece, angarya, çıkı, çıkın, azık, nevale, rızık, nasip, saçını süpürge etmek , kollarını yastık, saçını yorgan yapmak, bir kaşık sıcak yemek, sıcak bir tas çorba
* Dokumak, örmek, dikmek, nakış işlemek, eğirmek, kireç tutmayan odalar, mektebin bacaları ,
* Tirit, tiridine banmak, bandıra -bandıra ye beni, kana – kana içmek, doyasıya yemek, karnı doymak , aç ve susuz kalmak, ölüyorum bir avuç su, tavukları pişirmişem, börekler açarım ben sana…
7 – KILIK – KIYAFET , TAVIR – HAREKET (FİZİKİ GÖRÜNÜŞTÜR)
* Saç, sakal, bıyık , saçlı, kel, saç teli, saçlarım yorgan, sırma saç, kakül, perçem, zülüf, kırkma, kına yakmak , elleri kınalı , kaş , göz , sürme çekmek , rastık çekmek , allık sürmek , kirpik , yan bakış , gamze , bakış , yan bakış , kaş çatış ,
* Setre, ceket, potur, şalvar, gravat , mintan , fistan , entari , asiye , yelek , etek , cepken , başlık , şapka , fes , takke , çorap , eldiven , duvak , al duvak , şal , kaytan , uçkur , hamayil , ilvan ilvan , kaş -göz , el yüz , don , gömlek , moda , yakışmak,
* Göz rengi , yeşil , kahve , ela gözlü , çakır , yanak , dudak , gül meme , çevre , mendil , yemeni , yazma , yaşmak , üslük , ferace , çıkın , bohça , heybe , çuval , ambar , darcık , kundura , terlik , çarık nalın -takunya , pabuç , aynalı , armalı , altın yüzük , bilezik , küpe ,
* Kaş çatma, ünneme , haykırma ve çağırma , feryat figan bağırma , ye kürküm ye , mendili oyaladım nina ninina , sarı kurdelem sarı , zeytin gözlüm sana meylim nedendir, ah bu şarkıların gözü kör olsun misk-i amber , turnayı gözünden vurmak , ela gözlü benli dilber , ak gerdanın altında Hatcem çiftedir benler, o kınalı parmaklarda o beyaz eller , kundurama kum doldu , ağlama yar ağlama anam mavi yazma bağlama , gece – gece kirpikli kadın , kirpiklerin ok gibi , karagözlüm efkarlanma gül gayri , dane dane benleri var…, gam vurur gamze deler , gam zedeler , gam vurur
8 – EĞİTİM – ÖĞRETİM , DİN ve İMANDIR
* Okumak , yazmak , ezberlemek , öğrenmek , öğretmek , öğretmen , muallim , hoca , elif- be’dir .
* Din , iman , kuran , ezan , sela , tekbir, cuma namazı , kitap , melek , peygamber , dua – beddua , namaz – abdest , oruç , üvey, güvey , övmek , methetmek , takdir etmek , ödül ve ödül vermek , dilemek, dile benden ne dilersen , gafil ne bilir neşveyü pür aşkı vefayı ,
* Bayram, bayram namazı , kurban , yuğmak -yıkamaktır, hamamdan çıkmaktır , ilaç , ölüm , çare ,
* Mezar taşı , kabir , kabir azabı , kıyamet , helal – haram , zehir -zıkkım olmak , aşk şerbeti içmek ,
* Sabır – sebat etmek , selamete çıkmak, yaradan , mevla , cümbür cemaat , cümle alem , el alem , yalvarmak , tekbir getirmek , selavat çekmek , şeytan , kör şeytan , bela, püsküllü bela , lanet olası ,
* Mevlam sabırlar versin yarinden ayrılmışa , huriler çadır kurmuş cennetin ayağına ,
hoştur cilvesi ,sarmaya doyamadım o incecik belini , amin demek , sol cennetin ırmakları , sırat köprüsü , ahiret , öbür dünya , kara bahtım – kör talihim , yazı – yazgı – alın yazısı , kader -kısmet , nasip – nimet – minnet etmek, felek , feleğin çarkından geçmek , feleğin çarkına çomak sokmak ,
arı kovanına çomak sokmak , kabuk bağlayan yarayı kaşımak , tüyü bitmemiş yetimin hakkı , kurda kuşa yem olmak , kul hakkı yemek -yememek , hac , hacı , kabe , tanrı , rab , allah , cübbe , felsefe , nur , dilenci , avuç açmak , orta direk , yaraya merhem olmak , yaralı parmağa iş…mez ,
* Yazam arzuhalimi de yare gönderem , mektup , son mektup , bu son mektup, yan basa – basa gitmek
* Bitlis’te beş minare, daha dün annemizin kollarında yaşarken şimdi okullu olduk sınıfları doldurduk şükür , zikir , ömür , üryan ,cadı , melek , imam , cemaat, besmele ve süphanallah, selamün aleyküm ve aleyküm selam, şehit, şehadet, şüheda ,caminin müezziniyok içinin düzeni yok,
* Ölmek kaderde var bize ürküntü vermiyor lakin vatandan ayrılışın ızdırabı zor , gidenin her biri belli memnun ki yerinden çok seneler geçti dönen yok son seferinden , mahlede ölüm yok bu ne figandır ,
*Gelin ata binmiş ya nasip demiş , telli sazdır bunun adı ne ayet dinler ne kadı şeytan bunun neresinde,
9 – TARIM ve ZİRAATtİR, EKİP BİÇMEDİR
* Ekin ekme, çift sürme, orak biçme, harman alma , tınaz çıkarma , susam silkeleme , bağ bozumu , nadasa bırakma , kavun , karpuz , mısır , bostan , darı , kelek , zeytin , limon – portakal , fındık , fıstık , ceviz , badem , kızılcık , erik , elma , armut , ayva , nar , dut , kiraz , incir , asma -üzüm , bağ -bahçe ,
* Tarla, mera, yulaf, arpa, buğday, saban, pulluk, çift sürmek, çapa, kazma, eyer, semer , küfe, çavdar , burçak, susam, mercimek yonca , bulgur, domates, biber, patlıcan, fasulye, börülce, pırasa, turp, sarımsak, soğan, kırmızı buğday, ayrılmıyor çecinden, çıt çıt çıt çedene, arabamın tekeri, Çanakkale domatesi, Kırkağaç kavunu, Kayseri ve Kastamonu pastırması ,
* Kestane , meşe , gürgen , palamut , çam , ardıç ,çınar , akasya , kiraz , kızılcık , sarmaşık , telli kavak , kavak , selvi , çalı – çırpı , çelik – çomak , o ağacın altı , gül , karanfil , darçın , çemen , çimen , çiğdem , çiçek , nergis , menekşe , manolya , zambak , meşe , palamut , kestane ,
* Bahçelerde börülce oynar gelin görümce , bu fasulya yedibuçuk lira ,eydim söğüt dalını , erik dalı gevrektir amanın eymeye gelmez , kara üzüm habbesi , benim sadık yarim kara topraktır , şinik , urup , kile , dönüm , evlek , otomobil , araba , çifte ve arabaya koşmak , atmacayı vurdular bir avuç darı için
* Ayva sarı nar sarı ayvaya konmuş arı , amanın kızlar ne zor imiş burçak yolması burçak tarlasında yar yar gelin olması , kızılcıklar oldumu selelere doldumu gönderdiğim çoraplar ayağına oldumu mendili eline mendil verdim eline kara kına yollamış yar benim ellerime , ekin ektim gül bitti de dalında bülbül öttü , zeytin gözlüm sana meylim nedendir , hastahane önünde incir ağacı ,baştabip geliyor zehirden acı , karpuz kestim yiyen yok…
10 -RENK , MÜZİK ve FOLKLORDUR
* Türkü yakmak , türkü çığırmak , ağıt yakmak , kırık hava , teke zortlatması , mani , türkü , şarkı , uzun hava , yol havası , kaya başı , oturak , bozlak , hoyrat , kafkas oyunu , çerkez oyunu , çifte telli , beyit atma , gazel okuma , kaside okuma ,
* Ak , kara , siyah , esmer , beyaz , kar gibi , pamuk gibi , alaca , kır , boz , kül rengi , soluk beniz , sapsarı bir yüz , al – kırmızı , turuncu , sarı , limon sarısı , yeşil , mavi , mor , kahverengi , pembe , turkuvaz , buğday benizli , mavi -mavi , yeşil -yeşil , anamın ak sütü gibi helal ,
* Gözleri fettan güzel , gözleri fel fecir okumak , kına yakmak , zurnada peşrev olmaz ne çıkarsa bahtına , ıslık çalmak , düdük , maşa , zil , kaval , saz , telli saz , ut , çümbüş , keman , kemane , kanun kalarnet , def , davul , zurna , darbuka , dümbelek , çengi , hovarda , kostak , çapkın , aşüfte, yosma ,
* Horon , halay , zeybek , bengi , seymen , keklik oyunu , tamzara – üç ayak , delilo , misket oyunu , mastika , sepetçioğlu , harmandalı , karşılama , barana , bıçak oyunu , yandım ayşe, ata barı , Erzurum barı , çayda çıra , raks , dans , vals , twist , gelin ağlatması , alem havası , yandım Ayşe, arap oyunu , kara karımca oyunu, mavilim mavişelim tenhada buluşalım mavilim , karam, kara çingenem, karafilli yaralı yar. (Devam edecek)
