1944 Mart sonunda Auschwitz-Birkenaud’da SS birlikleri yaklaşık bin 700 Roman’ı öldürdü. 16 Mayıs 1944’te kamp liderliği, Çingene yerleşkesinin sakinlerini öldürmeye karar verdi. SS muhafazları, yerleşkeyi kuşatıp mühürledi. Dışarıya çıkmaları emredilen Romanlar; demir boruları, kürekleri ve diğer aletleri silah olarak kullandılar. Bu direniş, SS’lere geri adım attırdı. Ve “16 Mayıs Roman Direniş Günü” olarak akıllarda ve yüreklerde kaldı.
SS’ler 2 Ağustos’ta mahkûmlara karşı harekete geçti. Ve yaklaşık dört bin üç yüz Roman’ı öldürdü. Bu soykırımı anma ve tanıma ise yıllar sonra gerçekleşti. Bu sürece dair de şu bilgileri aktarmak mümkün:
Alman hükümeti, Holokost’tan sağ kurtulan Yahudilere savaş tazminatı öderken, Roman soykırımını uzun bir süre ne tanıdı ne de soykırımdan sağ kala Romanlara herhangi bir tazminat ödedi. Deyim yerindeyse, soykırım mağduru olmak bile Romanlara çok görüldü.
Württemberg İçişleri Bakanlığı, “Çingenelerin Naziler altında herhangi bir ırksal nedenden dolayı değil, asosyal ve sabıka kaybı nedeniyle zulüm gördüğünü” savundu. 1963 yılında bu yönde atılan küçük bir adımdan sonra, iadeler ancak Batı Almanya Federal Parlementosu’nun Nazilerin Romanlara yönelik zulmünün ırksal gerekçelere dayandığını ilan etti. Ve Romanların hayatta kalanların bir kerelik ödeme koşuluyla tazminat talebinde bulunmalarına izin verildi. Porajmos’un, Federal Almanya Cumhuriyeti tarafından soykırım olarak resmen kabul edilmesi, ancak 1982’de Şansölye Helmut Schmidt’in bir konuşmasıyla gerçekleşti.
Ağustos 2016’da, Almanya Maliye Bakanlığı ile Çek Cumhuriyeti Dışişleri Bakanlığı arasındaki bir anlaşma ile Çek Cumhuriyeti’ndeki Porajmos’tan kurtulanlar için tazminat ödenmesine karar verdi. Hayatta kalan bir avuç kişinin her birine iki bin beş yüz Euro veren bu anlaşma, sembolik bir onay olarak karşılandı. Ancak gecikmesi ve verilen miktarın oldukça düşük olması nedeniyle eleştirildi.
Son olarak; soykırım öncesi Avrupa’da 1 ila 1 buçuk milyon Roman’ın yaşadığı düşünülmektedir. Tarihçi Raul Hilberg’e göre ise; soykırım öncesinde Almanya’da yaşayan 34 bin Roman’ın birçoğu Naziler tarafından katledilmiştir.
Rusya, Ukrayna ve Kırım’da 30o bin Roman, Yugoslavya’daki belgelere göre sadece Sırbistan sınırları içerisinde 28 bin Roman öldürülmüştür.
Polonya’daki kurbanlar içinse tahmin bile yapılamamaktadır. Polonyalı siyaset bilimci Zbigniew Brzezinski’e göre, Nazi eylemleri sonucunda 800 bin Roman öldürülmüştür. Bu da o dönem Avrupa’da yaşayan Romanların %80’ine tekabül etmektedir. (SON)
