TÜLÜTABAKLARIN HİKAYESİ

Her yıl, 6 EYLÜL tarihinde Balıkesir’in kurtuluş günü etkinlikleri büyük bir coşku ve heyecan ile kutlanır. Kutlamalar esnasında oluşturulan kortejde mutlaka yerini alan bir de Tülütabaklar vardır. Tülütabaklar, Balıkesir’e has bir sembol haline gelmiştir. Nedir bu Tülütabaklar’ın hikayesi;

Tülü tabak nedir, kime denir, neden denir, tülü tabak kavramı nereden gelir? Çocukluğumdan beri hep düşünmüşümdür. Balıkesir ve Balıkesir halkı kurtuluş mücadelesinde Kuva-yi Milliye hareketinin  öncülüğünü üstlenmiş ve bu uğurda kahramanlık destanları yazmış bir ilimizdir.

Balıkesir; Kuva-yi Milliye hareketinin öncülüğünü yapan ve bu özelliği ile haklı olarak gururlanan ve bağrından çıkan Efeleri, Yiğitleri ve Kahraman Delikanlıları, bir de Tülü Tabakları ile anılan çok güzel ve çok özel bir ilimizdir.

Balıkesir’in toprakları çok bereketlidir, yetiştirdiği tarım ve hayvancılık ürünleri ile tüm Anadolu’yu besler. Bağrından nice yiğit ve kahramanlar çıkarmıştır “KOCA SEYİT, KURTDERELİ MEHMET PEHLİVAN, Kuvay-ı Miliyeci 41 BAYRAK ADAM…

ve  daha KARESİ BEYLİĞİ döneminde…

… KARESİ BEY, YAHŞİ BEY, DEMİRHAN BEY, HACI İLBEY, EVRENOS, FAZIL, ECE ve DURSUN BEY’ler … bunların hepsi BALIKESİR’in bağrından çıkmıştır ve bu kahramanların hepsinin adı  tarihte yazılıdır

Gelelim Tülütabaklar’a;

Tülütabak : Eline silah dahi almadan düşmana korku salan ve düşmanı korkutup kaçıran, koyun veya keçilerin tüylü derisine bürünmüş, baca kurumu ile el, yüz, kol ve bacaklarını boyamış elinde boynuzlu bir sopası da olan atik, tetik, kıvrak, koşan ve saklanabilen, ortalıktan çabucak kayıp olabilen milli kahramanlarımızdır.

Esasen 1908’den beri Balıkesir yöresinde, düğün – dernek ve meydan oyunlarında ve orta oyunlarında ortaya çıkan, kurtuluş savaşından sonra da Balıkesir’in kurtuluş günü tören ve etkinliklerinde Tülü Tabaklar simge haline gelmiştir.

Kurtuluş savaşı sırasında tabakhaneler Okcu Camii’nin olduğu yerde (Deve Loncasında)’dır. Yunan kuvvetlerinin karargahı da oradadır . Tabakhane işçileri  (Debbağlar) Yunanlılar’ı bu kıyafetleri ile korkutmuşlardır. Alman istihbaratı da bu durumdan ve tüylü tabaklardan (Debbağlardan) istifade etmiştir ve tüylü tabakları kullanmıştır.

Debbağlar    = Tabak ve deri işçilerine verilen isimdir.

Tüylü tabak = Tülü Tabak = Tüylü debbağ

Tülü             = Uzun tüylü

Tülü Tabaklar’ın kıyafet ve teçhizatı :

Ayaklarına çarık giyerler veya yalınayaktırlar, kol ve bacaklar çıplaktır, vücudun diğer kısımları (baş dahil) koyun veya keçinin uzun tüylü derisinden yapılmış (post ile) örtü ile örtülmüştür. İlk insanların kılık ve kıyafetine bürünürler.Tülü tabakların elinde bir değnek veya uzunca bir sopa vardır , sopanın ucunda genellikler koç veya keçi boynuzundan bir çengel takılıdır el, yüz, kol ve bacakları ile vücudun açık olan yerlerine baca kurumundan veya tencere isinden elde edilen siyah kurum sürerler, sadece gözlerinin akı ve dişleri bembeyaz görünür ve sırıtır.

Bıyıkları at veya manda kuyruğundan yapılmıştır, boyunlarında rahatsız edici bir ses çıkaran (ritmik olmayan) bir çan takılıdır. Çocukluğumda hızlı giden ve çok acele yürüyen veya işini öyle yapmak isteyenlere, “nereye böyle acelen ne tabakhaneye b.k mu yetiştireceksin” derlerdi. Aklım ermeye başlayınca lügat ve ansiklopedilere baktım, tabak hayvan derisi demekmiş, tabakhane de hayvan derisinin işlendiği atölye.Peki oraya yetiştirilecek b.k ne oluyor diye araştırma yaptığımda, bakın neler öğrendim; Efendim kedinin b.ku çok pis kokar ve hiç bir işe yaramazmış, kedi kendisi bile bu kokudan rahatsız olur ve hemen onun üzerini toprağı bizzat kazarak toprakla kapatırmış. Ancak köpeğin b.ku kıymetli imiş ve derilerin tabaklanmasında taze taze kullanılması gerekli ve çok faydalı imiş.

Ham derinin işlenmesi ve mamul hale getirilmesi esnasında kullanılan diğer bir değerli maden daha var o da  ZIRNIK’tır. Zırnık Balıkesir ilimizin BALYA ilçesinde bol miktarda çıkan ve çok eski tarihlerde ve halen var olan ve çıkartılan (zırnık; zırnığı bilmeyenlerin veya ilk kez görenlerin altın zannettiği) bir maden cevheridir. Ham derinin işlenmesinde kullanılan en önemli maddelerden birisi de  zırnıktır. Zırnık da Balya ilçemizde bol miktarda bulunmaktadır, bu sebeple Balıkesir’in tabakhane atölyeleri çok eski devirlerden beri faaliyetlerini Balya’dan çıkartılan zırnık ile sürdürmektedirler .

Motorlu araçların ve nakil vasıtalarının icadı ile, bir de plastik sanayi ve petrol ürünlerinin devreye girmesi ile deri eşya kullanımı azalmıştır. Eskiden, kemer, kayış, kolan, yular, palan, koşum malzemeleri, atlı araba koşumları, fayton örtüleri, minder ve şilteler, namazlalar, uçkurlar, kaytanlar, bağcıklar, futbol topları, tenis raketleri, kamçılar, kırbaçlar, darcık ve çuvallar, eğer ve semerler, avcı yelekleri, cüzdan ve keseler ile tütün keseleri, avcı fişeklikleri, kürk ve deri ceket ve pantolonlar ….hep deriden yapılırdı.

NOT-1 : 1900’lü yıllardan da önce… sürdürüle gelen “Tülü Tabak Oyunu” Kayalar köyümüzün davullu ve davulsuz tüm düğünlerde geceleyin yapılan meydan yeri (hank) ve eğlencelerinde orta oyunu olarak oynanırdı. Kendimi bildiğim 4-5 yaşımdan beri tülü tabakları bu şekilde izlemişimdir, Kayalar’da halen bu tür etkinliklerde izlenmeye devam edilmektedir..

NOT-2 : Kayalar köyü ve civar köylerimizde kurbanda kesilen küçük ve büyükbaş hayvan derileri Türk Hava Kurumu’na bağışlanırdı. Kurban harici hane sahiplerinin kestiği hayvanların derileri kendi bildikleri usuller ile tabaklanır ve kurutulurdu . Bunlardan yukarıda sayılanlarla çarık, pösteki, minder ve namazlıklar ile darcık ve çuvallar, torbalar yapardık, toprak yayık ve safalar ile küplerin ve toprak kaplarımızın ağızlarına kapak yaparak kullanırdık. Eğlencelerde kullandığımız çalgıları (def, darbuka-dümbelek, davul ve trampetleri) bu deriler ile kendimiz kaplar ve kullanırdık.

NOT-3 : Balıkesir Tabakhanesi’nde, tabak sanayinin temsilcilerinden “Tabak Mustafa” namı ile hizmet veren Mustafa Uyar’ın (Kolsuzlar’ın Mustafa ve oğlu Üzeyir) Balıkesir’e ve Kayalar’a tabak ve tabaklama konusunda iyi örnek ve yardımcı olmuştur. Bu tür örf, adet, gelenek ve göreneklerimizi yaşatalım, hele hele kurtuluş mücadelemizde düşmana korku salan ve onların yurdumuzdan korkarak kaçmalarını sağlayan Tülü Tabakları da yaşatalım.

Başta Gazi Mustafa Kemal ATATÜRK olmak üzere, kurtuluş mücadelesi veren ve vatan uğruna bizzat savaşarak şehit olan tüm kahramanlarımızı, yiğit gazilerimiz ile efelerimizi, saygı, şükran ve rahmetle anıyorum. Ruhları şad olsun. 6 EYLÜL 2022 Balıkesirimiz’in 100 ncü kurtuluş günü hepimize kutlu olsun.

06 EYLÜL 2022

Muharrem KAYNAK