MEHMED GAZÂLÎ (Görev Yılı: 1924-1929 )
Mehmed Gazâlî 1922-1924 arasında Balıkesir Lisesinde, 1924-1929 arasında Adil Bey, Halil Şenkut, Semih Kuman’ın müdürlük yaptığı dönemlerde Balıkesir Erkek Öğretmen Okulunda ve Kız Öğretmen Okulunda, Edebiyat, Coğrafya ve Tarih derslerine girmiştir.
Gazâlî iyi bir öğretmen olmasının yanı sıra yaratıcı ve üretken bir yazardır da aynı zamanda. Balıkesir’de öğretmenlik yaparken başta Halkevi’nin yayın organı olan Kaynak ve Gençler Yolu dergileri ile Irmak dergisinde incelemeleri, şiirleri yayınlamıştır. Bu dönemde Balıkesir’in edebiyat ve kültür yaşamında etkili olmuş bir isimdir.
1889’da İstanbul’da doğmuştur. Tütün Ziraat Şubesi Müdürü Şeyh Fazlızâde Bey’in oğludur. Darü’t-Talim ve Burhan-ı Terakki mektebi ile Bursa İdadisi’nde okumuş, sonra Darülfünun’un Edebiyat Şubesi’ne girmiş ve buradan mezun olmuştur. 1910’lu yılların başından itibaren çeşitli il ve ilçelerde öğretmenlik yapmaya başlar. Bağdat idadi ve sultanilerinde üç yıl Türkçe, Edebiyat ve Tarih öğretmenliği yaptıktan sonra 1922’de Balıkesir’e gelir.
Kurtuluş Savaşı’ndan zafer ile çıkılacağının belli olması ile Balıkesir Lisesi, 1922 yılında yeniden faaliyet göstermeye başlar. Tanınmış araştırmacı tarihçi İsmail Hakkı Uzunçarşılı Balıkesir Lisesi’nin müdürüdür. Balıkesir Lisesi 1924’de Edremit’e nakledilecek İsmail Hakkı Uzunçarşılı Milli Eğitim Müdürlüğü’ne getirilecektir. Balıkesir Lisesi’nde lisenin açık kaldığı 1922-1924 arasında Tarih Coğrafya derslerine giren Mehmet Gazali 1924-1929 arasında Balıkesir Erkek Muallim Mektebi’nde ve Kız Muallim Mektebinde Edebiyat öğretmeni olarak görev alacaktır.
Gazali Bey Sabahattin Ali’nin ve daha sonra Erkek Öğretmen Okulu ve Kız Öğretmen Okulu’nda Fransızca derslerine Giren Naci Erçelik’in aynı sınıfta öğretmenidir. Naci Erçelik’in tanıklığına göre Sabahattin Ali ilk hikâyesi, “Horoz Mehmet” öyküsünü Gazali Bey’e gösterir. Öyküyü çok beğenen Gazali, muhtemelen Sabahattin Ali’de yazar kumaşı olduğunu ilk fark eden olmuştur.
Mehmed Gazâlî, Balıkesir Halkevi’nin Kütüphane ve Neşriyat Şubesinde de görev almıştır. Gazâlî’nin, halkevlerine verdiği önemi gösterir bir şiiri Halkevi’nin Kaynak dergisinde yayınlanmıştır. Balıkesir’e de derin bir sevgi bağı ile bağlıdır Gazali. Tuhfe isimli şiirin son dizesinde bu duygusunu şöyle dile getirir: “Dilerim Karesi mezarım olsun/ Benim de üzerim çiçekle dolsun.”
Mehmed Gazâlî’ aynı zamanda 1926-1928 yılları arasında Kız Muallim Mektebi’nde Tarih, Coğrafya, Türkçe derslerine de girer. Bu okulda Necati Öğretmen okulunda müdür yardımcılığı yapmış Fuat Gündüzalp ile birlikte çalışır. Daha sonra İzmir Kız Ortaokulu’na tayini çıkacak, 1934 yılında da emekliye ayrılıp İstanbul’a yerleşecektir. Evli ve iki kız babasıdır. Yazık ki nerede ne zaman öldüğüne dair bir bilgiye sahip değiliz.
Gazali’nin “Türkçenin Tedrisi Hakkında Tavsiyelerim” adlı, Öğretmen Meslek Kitapları arasında söz edilebilecek bir eseri var. Bu eserine ek olarak, (bunu yazıya düştüğü dip notta belirmiş) Gençler Yolu Dergisinin1929 yılında çıkardığı 61-67 sayılarında “Türkçenin Tedris Usulü” başlıklı bir dizi yazı yayınlamış. Biz buradaki “Türkçe Dersini” “Edebiyat Dersi” diye de okuyabiliriz. Çünkü sözünü ettiği (alıntıda göreceğiniz) metin incelemesi, Edebiyat dersi için daha uygun, kendisi de zaten Edebiyat Öğretmeni. Buradan 1929 koşullarında Türkçe ile Edebiyat dersleri arasında kafalarda henüz bir ayrım olmadığı gibi bir sonuca da varılabilir.
Yazının giriş paragrafında Türkçe Dersinin okullarda nasıl işlenmesi gerektiğini şöyle açıklıyor Gazali.
“Bilim sahasında yürüyenlere bütün kitapların faydalı birer rehber olduğu herkesin malumudur. Fakat bugünkü öğrenme, araştırma inceleme yönteminde bir kitabı yalnız okuyup anlamak yeterli değil. Aynı zamanda içeriğindeki düşüncelerin alakalarını bulmak, çeşitli konulardaki esas noktaları çıkarmak, birbirine benzer gibi görünen olayları karşılaştırmak, düşünüş tarzını tayin etmek, asıl savunulması gereken amacın yekdiğerine zıt mülahazalarla inceliklerini kavramak, eğer okunan edebi bir eserse gerçek gözleme uygun olup olmadığını araştırmak, içinde saklı hayallerdeki derinlikleri seçebilmek, yazarın ne gibi etki altında kalarak yazdığını, o konunun hangi ilimlerle temasta bulunduğu gibi şeyleri bilmek… Velhasıl her yönüyle öğrenciye tekrar ve alıştırma yaptırarak düşündürerek bilgi almayı alışkanlık haline getirmek; bu suretle her türlü kitap incelemesini ve verilen derslerden kolaylıkla istifade ve zevk almasını temin etmek lazımdır. İşte okullarda yapılması icap eden ders incelemesi budur.” (Yazı tarafımdan günümüz Türkçesine uygun hale getirildi.)
Öğrencilerin okuduklarından edebi zevk alabilmeleri, edebiyatı sevebilmeleri için metin incelemesinde tutulması gereken yol ile ilgili bugün de önemini koruyan bu ifadeler, Gazali’nin öğretmen kimliği ile ilgili olduğu kadar edebiyat ile kurduğu ilişkinin derinliğini göstermesi bakımından da önemli diye düşünürüm.
Gazali tarafından kaleme alındığını bildiğimiz eserler şunlar: Balıkesir İlhamları (şiir 1926), Balıkesir Vilayeti Coğrafyası (1927), Balıkesir Etnoğrafyası, Varlığım: (Şiirler, Balıkesir Gençler Yolu dergisinde yayınlandı); Türk Kadın Şairleri (Balıkesir Irmak Mecmuasında yayınlandı.); Türkçenin Tedrisi Hakkında Tavsiyelerim (1928), Usul-ü Hitabet, Tarihçe-i Mezahib.
ABDÜLBAKİ GÖLPINARLI: (Görev Yılı: 1933-1936)
Abdulbaki Gölpınarlı 12 Ocak 1900’de İstanbul’da doğdu. İstanbul Erkek Muallim Mektebi’ni, ardından da İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü’nü bitirdi (1930). Öğretmeliğe Konya’da başladı.
Abdülbaki Gölpınarlı Balıkesir Lisesi ile Öğretmen okulunun aynı mekânı paylaştıkları1933-1936 tarihleri arasında Balıkesir Lisesi, Öğretmen Okulu ve Gaziosmanpaşa Ortaokulunda edebiyat derslerine girdi. Abdülbaki Gölpınarlı okulda ve Balıkesir’de kendini sevdirmesini bilmiş bir şahsiyettir.
Sonrasında İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesinde görev alacak, 6. ciltlik Mesnevi çevirisi, Yunus Emre Divanı, Nedim Divanı, Mevlevilik, Tarikatlar, Tasavvuf ile ilgili eserleri ile Edebiyat Tarihi alanında adını bu toprakların unutulmazları listesine yazdıracaktır.
Tarih alanında Türkiye’de iz bırakan Halil İnalçık’ın Necatibey Öğretmen Okulunda Edebiyat öğretmenidir Abdülbaki Gölpınarlı aynı zamanda. Necatibey Muallim Mektebi’ne 1932’de giren, 1935’de mezun olan Halil İnalçık’ın anılarında Abdülbaki Gölpınarlı bakın kendine nasıl yer bulmuş:
“Hocalar arasında özellikle Abdülbaki Gölpınarlı edebiyat hocamız, Küçük Halil’e ilgi gösterdi. Onun teşviki ile eski divan edebiyatı üzerinde çalıştım, bugün aruz vezni ile kıtalar ve gazeller yazdığımı görenler biraz şaşırmaktadır. …Balıkesir yıllarında (Abdülbaki Gölpınarlı) orta yaşta çok iyi giyinen, saçlarını ortadan ayıran, bütün sınıfın coşku ile dinlediği bir hoca idi. Ezberinden Fuzuli, Baki, Nedim’den gazeller okurken coşar, çehresi kıpkırmızı kesilirdi.”
Gölpınarlı Necatibey Öğretmen Okulunda öğrencileri tarafından sevilen bir hocadır. (Kaynak Dergisi 1935)
KAYNAKLAR
Mehmed GAZÂLÎ Balıkesir Vilayeti Coğrafyası (1927) Hazırlayanlar: Alper UZUN Mustafa Fırat GÜL (Pegem Akademi, 2018) s. VII.
Mehmet Gazali, Gençler Yolu Dergisi, sayı 61-67, 1929.
Halil İnalçık , “Necatibey Muallim Mektebi Hatıraları” Karesi Darülmuallimininden Necatibey Eğitim Fakültesine Balıkesir Erkek Öğretmen okulu tarihi. (Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi Necatibey Eğitim Fakültesi. 100. Yıl Özel Sayısı,Cilt 12, Sayı 22, Balıkesir, 2910) s1-2).
