Balıkesir’de birden parlayan Milli Mücadele ateşi ve örgütlenme hareketleri ve bunu takiben kurulan Ayvalık ve Soma cepheleri ve bu arada gerçekleşen Bergama baskını karşısında şaşıran Yunan kuvvetleri ve İtilaf Devletleri İstanbul’da hükümeti etkileyince, Dahiliye Nezareti Balıkesir’e çektiği şifreli telgrafla; “Bu silâhlı mukabelenin, başlıyacak olan sulh görüşmeleri üzerinde aksi tesir yaratacağı gerekçesiyle derhal bundan vazgeçilmesini” istemekteydi.
Bu durum göstermektedir ki; Balıkesirlilerin İstanbul’dan bir fayda beklemeleri mümkün değildi. Ülkeyi örgütlenerek, direnerek, savaşarak kendilerinin kurtarmaları gerekiyordu. Daha açık bir ifadeyle, problemi kendilerinin çözmeleri söz konusuydu. Bunu gören Hey’eti Merkeziye öncelikle Balıkesir’de kazaların da katılmasıyla bir kongrenin toplanmasına karar verildi.
Hey’eti Merkeziye’nin Balıkesir’deki örgütlenme hareketlerini, o dönemde Ege’de Yunanistan’a karşı diğer direnme ve karşı koyma kareketleri ile mukayese edecek olursak; Genel görünümüyle Demirci Mehmet Efe, Yörük Ali Efe, Çerkez Ethem Bey gibi eski eşkiya reislerinin önderliğinde başlayan hareketten farklıdır. Şöyle ki; Bunların grupların da ki insanların, kuvvetlerin ihtiyaçlarını (iaşe, ibâte ve takviye gibi….) temin etmeleri zor olmuyordu. Köylere bir haber, bir selâm göndermeleri yeterli idi. Bunlar zaman zaman zorbalık yapmaktan çekinmiyorlardı.
Halbuki, Balıkesir’deki hareket bunun tamamen zıddı bir örgütlenme hareketidir. Aydınlar önderliğinde bir gönül hareketiydi. Balıkesir Kuvay-ı Milliye müfrezeleri tamamen gönüllülerden oluşmuştur.
Veren gönülden veriyor, alan bunu ulusal çıkar için sarfediyordu.
İşte bu çalışma ile örgütlenme hareketinin organı olan Hey’et-i Merkeziye’nin, elimizdeki en önemli delili olan yazılı kaynak, Hey’et-i Merkeziye karar defterinin incelenmesi ele alınmıştır. Bunda amaçlanan, Milli Mücadele’de ilk mahalli örgütlenme hareketinin belgelerini kamuoyuna duyurmaktır.
Balıkesir’de Hey’et-i Merkeziye’nin, diğer bir ifadeyle örgütlenme hareketlerinin başladığı devrede, ne Türkiye Büyük Millet Meclisi ne cepheler ne de cephe kumandanları vardı. Sadece çete hareketleri ve ferdi kahramanlıklar vardı.
Nitekim; Hey’et-i Merkeziye’nin aldığı ilk kararda; “Milli Mücadelenin gönüllü kuvvetlerle yapılmasının yeterli olmayacağı ve bu cihetle tertip olunacak cedvel mucibince asker toplanmasını” karar vermiştir. İncelediğimiz Hey’et-İ Merkeziye’nin karar defteri, Hey’et-i Merkeziye’nin yetkililerinden Mehmed Vehbi Bolak’dan günümüze intikal etmiştir.
Karar defterinin incelenmesinde göreceğimiz gibi, Hey’et-i Merkeziye’nin devlet ciddiyetiyle çalışıp, Milli Mücadele’ye katkıların ve hizmetlerinin belirtilmesine ve gösterilmesinin önemi., özellikle genç kuşaklar için daha iyi anlaşılacaktır. Çalışma da bu amaçlanmıştır.
Çalışmada bu girişten sonra, o dönemde Osmanlı Devleti’nde kamuoyunun durumu ve öğeleri incelenip, Balıkesir’de oluşan kamuoyu ve onun dinamikleri üzerinde durulmuştur. Bu arada, Milli Mücadelede ülke içinde ilk defa oluşan örgütlenme hareketi ve kamuoyunun yazılı belgesi olan karar defteri de ilgili bölümlerde gerekli açıklamalarla incelenmiştir.
IV. Hey’et-i Temsiliye Karar Defterinin İncelenmesi
Birinci karar 25 Haziran 1919 günü alınmıştır. Bu kararın içeriği, daha önce de belirttiğimiz gibi;
“Milli Mücadelenin gönüllü kuvvetlerle yapılmasının mahzurlu olacağına ve bu cihetle takip olunacak cedvel mucibince asker toplanmasına dairdir,”
Aynı gün kabul edilen 3 nolu karar, bunu kesin çizgileriyle tesbit ediyordu.
Şöyle ki; (EK:1)
“308 ve 309 tevellüdlerinin asker olarak toplanıp “Kuvâ-yı Milliye” iştiraklarının temin edilmesi karar altına alınmıştır:
Yine bu doğrultuda olmak üzere Hey’et-i Merkeziye’nin aldığı 5 nolu karar da, alınan en önemli kararlardan biridir.
5 Nolu kararın içeriği
şöyledir; Hey’et-i Merkeziye; (EK: 2)
- Evli olan askere 15 lira,
- Piyade bekâr askere 5 lira,
- Süvarilere yem dışında nal ve mih* bedeli 5 lira,
- Piyade ihtiyat zabitlerine 20 lira,
- Süvari ihtiyat zabitlerine 25 lira,
cep harçlığı verilmesini…. Ve milis kuvvetlerle birlikte çalışan Muvazzaf zabitlerden mülâzımlara 7 lira, tütün ikramiyesi verilmesini; Şehid olanların ailelerine maaş tahsisi hakkında istihlâs-ı vatan husûl bulunca hükumetimiz nezdinde teşebbüsatta bulunmakla beraber, ikrâmiye olarak neferâta 50’şer ve zabıtan ailelerine 100 lira ihdâsına… ittifakla karar verilmişti.
Bu kararların şu açıdan önemi vardır; Balıkesir’de asker toplanmasına karar verildiği zaman, ülke çapında işgal hareketlerine karşı henüz örgütlü bir direnme hareketi söz konusu değildi. Bunun, ilk örgütlenmiş reaksiyon olması açısından önemi açıktır.
Nitekim 13 numaralı karar, bunu çok iyi göstermektedir. Bu karar Balıkesirlilerin Milli Mücadele’ye katılmaların da ki
görüş ve inancın kanıtıdır.
Nevâhi hey’et-i millisinin teşkili ve gidecek memurun süret-i hareketlerine dair muhtasar muhtıra.
- Yunan’ ın, nâmus-ı milli ve dinimize vaki olan tecavüzatına karşı mâlen bedenen çalışmak üzere nahiye merkezlerinde de belediye hey’etiyle İslâm eşrâf ve münâsib zevâtdan mürekkep olarak “hey’et-i milliye” teşkil edilecektir.
- Hey’et-i milliye’nin vazifesi: Düşmana karşı muharebe etmek üzere efrâd ve efrâdın iâşesi için para dere ve cem’etmekden ibârettir.
- Hey’et-i milliye: Gerek merkez-i nahiyede ve gerek kurâ ahâlisinden 300 ilâ 314 tevellüdlü efrâdı hemen silah altına celb ile 310 ile 314 tevellüdlüleri cihet-i nizâmiyeye 300 ilâ 310 tevellüdlüleri hemen merkez livâya (Kuvâ-yi Milliye’ye berây-ı iltihak) izâm etmekle beraber pusulada muharrer mâliye hey’etince tensib edilen mebâliğ mikdânnı bi’t-tahsil irsâl edecektir.
- Bu suretle teşkil edilen milli kuvvetler çete mahiyetinde olmayıp muntazam asker tarzında olacağından her yüz kişinin başında bölük kumandanı sıfatıyla ashâb-ı hamiyyet ve eşrafdan bir zât bulunacaktır.
- Kumandan olacak zât bölüğüyle beraber hareket edeceği gibi heryerde bölüğünün muntazam idâre ve inzibâtından mes’uldür.
- Her bölüğe sivil olarak bir muvazzaf zâbit verilecek ve nevâhide bulunan ihtiyat ve küçük zâbitandan da istifâde edilecektir.
- Efrâda şehri onbeş lira maaş verilmek mukarrer olub nevâhiden celb edilecek efrâda ailelerine bırakmak üzere merkez-i nâhiyede ale’lhesab yedişer lira verilecektir.
- Tahsil olunacak mebâliğden köylere gedecek zevâta münâsib ücret verildikten sonra mütebâki mıkdân merkez livâya gönderilecektir.
10 Temmuz 335.”.
16 No’lu karar, ülkenin içinde bulunduğu ekonomik şartların kötülüğüne rağmen, halkın askerin yanında, gönlünün onunla çarptığını ve ona yardım etme isteğini vurgulaması açısından önemlidir.
Hey’et-i Merkeziye Karar Defterinde 16 numara mükerrer olarak yazılmıştır.
Hey’et cephelerde bulunan zabıtlara hediye olarak olarak ikişer takım iççamaşın, gömlek ve 2 çift çorap verilmesine karar verilmiştir. Efrat için birer adet iççamaşın ve gömlek verilmesi hüküm altına alınmıştır.
16 Temmuz 335 (1919) tarihinde kabul edilen karamı 11. maddesi şöyle demektedir;
- Cephelerdeki bölükler herakâtı tevhid edilecektir. O günün koşullannı düşünecek olursak; Bu karann alındığı tarih 16 Temmiz 1919’dur. T.B.M.M.’nin açılmasına, yani 23 Nisan 1920’ye 9 ay vardır. Balıkesir Hey’et-i Merkeziyesi, Soma,Savaştepe, Akhisar-Salihli ve Ayvalık cephelerinde harb yürütülmektedir.
Hey’et-i Merkeziye’nin karar defterinin, önemli kararlanndan biri de22 nolu karardır. Şöyle ki; Hey’et-i Merkeziye tarafından teşkil eden kurul haricinde, Balıkesir Kongreleri ile ilgili bir hey’et daha vardı. Bu hey’et İzmir ve Bandırma’ya zahire ihracatını yasaklamışdı. Fakat daha sonra, görülen sakıncalan üzerine bu konuya müdahale edilmemesi karan alındı.
Hey’et-i Merkeziye’nin muhtelif komisyonlan vardır.
Örneğin; Maliye, levazım gibi… Bu komisyonlarla ilgili kararlan, karar defterinde de görmek mümkündür. 37 Numaralı kararda; İngiliz Kemal olarak bilinen Kemal Balıkesir Paşa’nın Hey’et-i Merkeziye’ye önerdiği teklifin kabul edildiğini göstermektedir.
“Milli ikinci Balıkesir Kongresi mukarreratının Hareket-i Milliye Redd-i İlhak Hey’eti Talimnamesi’nin beşinci maddesi mucibince Soma Cephesi’nde bulunmak ve matlup gayesi temin etmek üzere Balıkesir Taburu’nun teşkili için merkez ve merkeze merbut nevâhi, karâ ve mahallât efradının birer ay münâvebe ile şevkleri ve kurbiyyet gözetilmek şartıyla da evvelemirde Giresun, Korucu, İvrindi nâhiyelerinden sevkedilmiş ve sevkıyatın teshili için Kemâl Bey’e ve mezkûr nahiyeler redd-i ilhâk hey’etlerine tebligat ifâsı ve bu sevkolunacak efrâdın vakit ziyâına mahâl kalmamak üzere doğrudan doğruya sevkolunmaları ve nöbetleri hitâmında diğer nahiyelerle merkezden şevkıyâta başlanmış ve ma-hazâ vaziyetin her ihtimaline karşı, merkez ve diğer nevâhide Kongre mukarrerâtına tevfikan bir an evvel teş- kilât ifası ve bu teşkilâtın icrası ve defâtirini tanzim ve ta ‘kib etmek üzere merkez emrindeki süvarilerin yalnız bu işle meşgul tutulması ve bu teşkilâtın defâtirinin Hilmi Efendi tarafından tanzimi velhasıl bu işin talimatnamesinin mevadd-ı mahsûsasının tamâmen tatbiki ve ehemmiyetli suretde ta ‘kibi takarrür etmiştir. 4 Teşrinievvel 335 (4 imza),”
Hey’et-i Merkeziye karar defterinin 64 nolu kararı, Milli Mücadele’de kadınların etkinliğini göstermesi bakımından önemlidir.
19 Aralık 1919’da Hey’ete müracaat eden kadınlar cepheye kış hediyesi olarak çorap, fanila göndermek istediklerini belirtmişlerdir. Bunun üzerine, Hey’et-i Merkeziye tarafından Hacı Kamile Hanım başkanlığında Zeynep Hanım ve bu işi yapabilecek diğer hanımların görevlendirilmesi karar altına alındı.
KARAR NO: 64. Hedâyâ-yı şitâiye için müracaat eden hanımefendiler tarafından ihda edilecek çorab ve sair levazımatcı cem ve kabul etmek üzere Hacı Kâmile Hanım reis olarak ve Zeyneb Hanım’ın intihâbıyla münâsib hanımların âzâlığa intihâbları tensib kılınmış ve ol veçhile kendisine tahriri bi’l-müzâkere takarrür etmiştir. 19 Kânun-i evvel 335. 7 imza.
Yoksulluğun, savaşın zor şartlarının ve ihtiyaçlarının büyük boyutta olduğu bir ülkede, gösterişli düğünlerin, görkemli giysilerin giyilmesinin, alenen içki içilmesinin yasak edilmesine karar veriliyor. Aynca, herkesi imrendirecek şekilde çeyizlerin teşhir edilmemesi hüküm altına alınıyor. 66 numaralı olan bu karar 11 Ocak 1920 tarihinde alınmıştır.
11 Ocak 1920 kabul edilen 66 Numaralı Karar (Mükerrer numara) şudur;
- Din-i mübin-i Ahmedi işreti men’ettiği cihetle, meyhanelerde, düğünlerde vesâir mahallerde ve süret-i aleniyyede müslümanların işret etmeleri kat’iyyen men’ edilmiştir.
- Düğünlerde badema cihaz (çeyiz) serilemeyeceği gibi, açıkdan nakledilmeyecek ve bir günden fazla çalgı çalınmayacaktır.
- Düğünlerde dallı ve pullu elbise iksa etmek memnû’dur.
- Düğünlerde davet memnû olub, arzu edenler yalnız Perşembe günleri akşamı zifaf dâveti yapacaktır.
Ber-vech-i bala dört maddenin Fıkra Kumandanlığı tarafından ilânının icrâsı takarrür etmiştir. 11 Kânun-ı sâni 336. (5 imza)”. Ayrıca şunu da belirtmek gerekir. 66 numaralı kararın alınmasında etkili olan hey’et üyelerinden, Türkiye Büyük Millet Meclisi’ne milletvekili seçilerek gidenler, Birinci Meclis’den “men’i İsrâfat Kanunu”nun çıkmasında çaba gösterdiler.
Hey’et-i Merkeziye Karar Defterindeki 90 ve 92 numaralı kararlar, yürütülen Anzavur Harekatı ile ilgilidir. Bu kararda; Harekatın başındaBelediye Reisi Keçeci Hâfız Mehmet Emin Bey bulunduğu bildirilerek devamla;
KARAR NO: 92. “Anzavur harekâtında Balıkesir belediye reisi ve Kuvâ-yi takibiye kumandanı Keçeci Hafız Mehmet Emin Bey’in maiyyetindeki efrâddan Arnavud Arslan, Nuri Çavuş, Nazif, Hasan Çavuş, İbrahim Çavuş, Kâmil, Abdullah, Bayramoğlu Mehmet, Eyüb Çavuş, Keçeci İbrahim, Lâz Karahüseyinzade İbrahim’in bu olaydaki özverileri ve başarıları
nedeniyle, o günün koşullarına göre, 15 lira ve takdirname verilmesine ” karar verilmiştir. Bu karar alındığında, yani 16 Haziran 1920’de Türkiye Büyük Millet Meclisi açılmıştı. T.B.M.M.’nin etkinliğine rağmen, Anzavur’un ortadan kaldırılmasında Hey’et-i Merkeziye’nin çabası ve başarısını göstermesi açısından önemlidir.
101 Karardan oluşan Hey’et-i Merkeziye Karar Defterinin (Tamamı;
31 sayfa) çalışmanın sonuna konmuştur. Hey’et-i Merkeziye Karar Defterinin incelenmesi, T.C. Devleti’nin hangi şartlar altında kurulduğunu, yapılan özverili çalışmaları ve bir bölgenin bu husus da ki öncü hareketini anlamamıza daha iyi yardımcı olacaktır, düşüncesindeyim.(devam edecek)
