MİLLİ MÜCADELE’DE BALIKESİR … (13)

İzmir’e Doğru Gazetesi//Kuvvay-i Milliye’nin gazetesi…

İz­mir’e Doğ­ru Ga­ze­te­si, İz­mir Bü­yük­şe­hir Be­le­di­ye­si’nin des­te­ği ile Dr. Ok­tay Gök­de­mir’in baş­kan­lı­ğın­da ça­lı­şan bir ekip (Ah­met Priş­ti­na Kent Ar­şi­vi ve Mü­ze­si, araş­tır­ma gö­rev­li­le­ri Şa­hin Son­yıl­dı­rım, Uğur Sa­ğı­roğ­lu, Me­li­sa Ur­gan­do­kur, Ke­mal Say­gı, Ba­har Ars­lan, Tü­lay Tan­kut, Ece Ay­te­kin, Ba­nu Hay­ta­bey ve Bu­ket Şa­hin ile DE­Ü Ede­bi­yat Fa­kül­te­si Öğr. Gör. Meh­met Ali De­mir­baş ve Yar. Doç. Dr. Ef­dal Se­vinç­li) ta­ra­fın­dan Türk harf­le­ri­ne ay­nen nak­le­dil­miş­tir. İz­mir Ağus­tos 2010, 1-356+357-384(Söz­lük). Bu ga­ze­te Ana­do­lu’ya ye­ni bir dü­zen ver­mek is­te­yen em­per­ya­list güç­le­re kar­şı Ba­lı­ke­sir’de ya­yın­lan­mış, hal­kı bir­li­ğe ça­ğı­ran bir ya­yın or­ga­nı idi. İlk kez böy­le bir de­ğer­li ko­lek­si­yon da­ha ya­rar­lı bir ha­le ge­ti­ril­miş bu­lu­nu­yor. İZ­MİR’E DOĞ­RU, KU­VÂ-YI MİL­Lİ­YE’NİN SÖZ­CÜ­SÜ OLA­RAK YA­YI­NA GİR­Dİ. İş­ga­le uğ­ra­yan Ba­tı Ana­do­lu’da mil­li bi­lin­ci ayak­ta tut­mak için bü­yük bir ça­ba gös­ter­di. Bu gö­re­vi­ni ba­şa­rıy­la ye­ri­ne ge­tir­di. O gün­le­rin çok de­ğer­li bir anı­sı ola­rak gü­nü­mü­ze ka­dar ula­şa­bil­di.

İz­mir’in ya­yıl­ma­cı dev­let­le­rin yön­len­dir­di­ği Yu­nan Or­du­su ta­ra­fın­dan iş­ga­li (15 Ma­yıs 1919) üze­ri­ne BA­LI­KE­SİR’DE FA­ALİ­YE­TE GE­Çİ­Rİ­LEN REDD-İ İL­HAK CE­Mİ­YE­Tİ, BÖL­GE­DE KU­VÂ-Yİ MİL­Lİ­YE RU­HU­NUN DOĞ­MA­SI­NA ÖNA­YAK OL­MUŞ­TUR. Bu­ra­da par­la­yan ışı­ğın, Yu­nan­lı­la­rın İz­mir’den tard edi­lin­ce­ye ka­dar ar­ta­rak de­vam ede­ce­ği­ne ka­rar ve­ril­miş­tir. Ba­lı­ke­sir’de ger­çek­leş­ti­ri­len top­lan­tı­lar­la teş­ki­lât­lan­ma hız­lan­mış ve bir He­yet-i Mer­ke­zi­ye ku­rul­muş­tur. İs­tan­bul’da­ki hü­kü­met boş­lu­ğu böl­ge­de te­lâ­fi edil­me­ye ça­lı­şıl­mış­tır. Hal­kın mad­dî ve ma­ne­vî kat­kı­la­rıy­la ku­ru­lan Mil­lî kuv­vet­ler, ge­niş­le­yen Yu­nan iş­gal­le­ri­ne kar­şı mev­ziî ba­şa­rı­lar el­de et­me­ye baş­la­mış­tı. Ak­hi­sar’ın Yu­nan iş­ga­lin­den kur­ta­rıl­ma­sı bu­nu ifa­de edi­yor­du. Di­ğer ta­raf­tan Er­zu­rum ve Si­vas kon­gre­le­ri­ni top­la­mış bu­lu­nan Mus­ta­fa Ke­mal, Ba­tı Ana­do­lu’da­ki bu ör­güt­len­me­yi bü­yük bir mem­nun­luk­la ta­kip et­mek­tey­di.

Bu ara­da azın­lık­la­rın ve Le­van­ten­le­rin yo­ğun ola­rak bu­lun­du­ğu İz­mir’de ye­tiş­miş bu­lu­nan Mus­ta­fa Ne­ca­ti, avu­kat ve öğ­ret­men ola­rak gö­rev ya­pı­yor­du. An­cak ge­le­cek­ten en­di­şe­liy­di. Yak­la­şan teh­li­ke­yi se­zi­yor­du. Za­ten İz­mir’in iş­gal edi­le­ce­ği şa­yi­a­la­rı do­laş­mak­ta idi. Ken­di­si gi­bi dü­şü­nen Esat ve Va­sıf Çı­nar kar­deş­ler ile bir­lik­te genç­le­ri ör­güt­le­me­ye baş­la­dı­lar. Mus­ta­fa Ne­ca­ti ay­ni za­man­da ma­hal­lî bir ga­ze­te olan Ahenk’te de kö­tü gi­di­şi işa­ret eden ya­zı­lar yaz­mak­ta idi. Bin­ler­ce İz­mir­li gen­ci ken­di ta­raf­la­rı­na çek­me­yi ba­şar­mış­lar­dı. Ne­ca­ti, tıp­kı Ata­türk gi­bi, Tev­fik Fik­ret gi­bi ül­ke­nin ge­le­ce­ği­ni genç­lik­te gö­rü­yor­du. Ahenk’te­ki ya­zı­la­rın­da sü­rek­li ola­rak genç­le­re ses­le­ni­yor ve BU MEM­LE­KET Bİ­ZİM di­yor­du. Bal­kan fe­la­ke­tin­den son­ra, al­nı­mı­za sü­rü­len ka­ra le­ke­yi sil­mek ve yep­ye­ni bir genç­lik ye­tiş­tir­mek için Şark Mek­te­bi’ni kur­ma­sı ras­lan­tı de­ğil­dir. Sa­vaş­tan son­ra yer­le­ri­ne dö­nen, aç, se­fil, iş­siz güç­süz do­la­şan ye­dek su­bay­la­rı da ör­güt­le­yen Ne­ca­ti ol­du. Bu kut­sal da­va­ya ka­tı­lan Esat Çı­nar’ın kar­de­şi Va­sıf Çı­nar da Mus­ta­fa Ne­ca­ti gi­bi hu­kuk eği­ti­mi al­mış­tı. İz­mir Türk Oca­ğı ve Hu­kuk-ı Os­ma­nî Ce­mi­ye­ti’nin fa­al üye­le­rin­den­di. An­cak İz­mir’in iş­ga­li üze­ri­ne İs­tan­bul’a git­me­ye mec­bur kal­dı­lar. İz­mir Türk Oca­ğı’nda ilk kez si­lah­lı bir di­ren­me­den (mu­ka­ve­met-i mü­sel­la­ha) söz eden Ne­ca­ti ol­muş­tur. İş­le­rin­den ko­vu­lan yüz­ler­ce kör­fez ve şi­men­di­fer iş­çi­le­ri­nin hak­la­rı­nı da o sa­vu­nu­yor­du.

BİR MÜD­DET SON­RA MUS­TA­FA NE­CA­Tİ BA­LI­KE­SİR MU­TA­SAR­RIF MU­AVİ­Nİ OLA­RAK TA­YİN EDİL­Dİ. ESAT ÇI­NAR VE VA­SIF ÇI­NAR DA GÖ­REV­Lİ OLA­RAK BA­LI­KE­SİR’E GEL­MİŞ­LER­Dİ. AR­TIK KU­VÂ-Yİ MİL­Lİ­YE’NİN BA­TI ANA­DO­LU’DA GÜÇ­LEN­ME­Sİ VE DÜŞ­MA­NIN BU TOP­RAK­LAR­DAN ATIL­MA­SI İÇİN ÇA­LI­ŞA­CAK­LAR­DI. ÇOK SEV­DİK­LE­Rİ İZ­MİR YU­NAN İŞ­GA­LİN­DEN KUR­TU­LA­CAK­TI. MUS­TA­FA NE­CA­Tİ BUN­DAN SON­RA BA­LI­KE­SİR KON­GRE­Sİ ÜYE­Sİ OLA­RAK HEM KA­LE­MİY­LE HEM DE KI­LI­CIY­LA DÜŞ­MAN­LA SA­VAŞ­TI. Ber­ga­ma, So­ma ve Ak­hi­sar cep­he­le­rin­de Bul­gur­cu Meh­med Efe ile bir­lik­te müf­re­ze ku­man­da­nı ola­rak bil­fi­il gö­rev yap­tı. Bir­kaç kez Ala­şe­hir’e gi­de­rek hal­ka hi­ta­bet­ti. Çok ça­lış­kan ve yaz­ma ye­te­ne­ği mü­kem­mel olan Mus­ta­fa Ne­ca­ti, avu­kat­lık mes­le­ği­ni de sür­dü­rü­yor­du. Hat­ta Ba­lı­ke­sir Ba­ro­su baş­kan yar­dım­cı­lı­ğı­na da se­çil­miş­ti. O bu ta­rih­te 25 ya­şın­da idi. Va­sıf Çı­nar ise 24 ya­şın­da bu­lu­nu­yor­du. Her iki­si de bu buh­ran­lı gün­ler­de hiç­bir men­fa­at gö­zet­mek­si­zin gö­re­ve ha­zır idi. Va­tan sev­gi­si­ni ve Türk­lü­ğü ön pla­na çı­ka­ra­cak­lar­dı. İs­ti­la­cı dev­let­le­rin Ana­do­lu üze­rin­de­ki emel­le­ri bi­li­ni­yor­du. Ar­tık im­pa­ra­tor­luk sah­ne­den çe­ki­li­yor­du. Mil­lî dev­let ye­ri­ni al­ma­lıy­dı. Zi­ra im­pa­ra­tor­luk­tan ko­pan mil­let­ler bu­na ör­nek­ti. Ni­te­kim Mus­ta­fa Ke­mal’in si­ya­sî ça­lış­ma­la­rı da bu yön­dey­di.

Ba­lı­ke­sir Kon­gre­si üye­le­ri bu kut­sal mü­ca­de­le­nin ba­sın yo­luy­la da du­yu­rul­ma­sı­nı ar­zu edi­yor­lar­dı. Va­sıf ve Esat kar­deş­ler bu ga­ze­te­nin ya­yı­na baş­la­ma­sın­da gö­rev al­dı­lar. Mus­ta­fa Ne­ca­ti de ser mu­har­rir ola­rak on­la­ra ka­tıl­dı. Da­ha ön­ce Ahenk’te ya­zı­lar ya­yın­la­mış de­ne­yim­li ya­zar­lar­dı. Hat­ta iş­gal­den bir haf­ta ön­ce de Gü­zel İz­mir der­gi­si­nin 3. sa­yı­sı­nı ya­yım­la­mış­tı. Ga­ze­te İz­mir’in ve böl­ge­nin kur­tu­lu­şu için ya­yı­na baş­lı­yor­du. Böy­le­ce ga­ze­te­nin adı­nın İz­mir’e Doğ­ru ol­ma­sı­na ka­rar ve­ril­di. BU SI­RA­DA BA­LI­KE­SİR’DE RES­MÎ DA­İRE­LER­DE ÇA­LI­ŞAN ME­MUR­LAR İLE SER­BEST MES­LEK SA­Hİ­Bİ GENÇ­LER HEM KU­VÂ-Yİ MİL­Lİ­YE ÜYE­Sİ BU­LU­NU­YOR­LAR, HEM DE GA­ZE­TE­NİN YA­YIN HA­ZIR­LIK­LA­RI­NA YAR­DIM­CI OLU­YOR­LAR­DI. Tü­men ko­mu­ta­nı Köp­rü­lü­lü Kâ­zım Pa­şa’nın da ga­ze­te­ye bü­yük des­tek ver­di­ği­ni unut­ma­mak ge­re­kir.

İZ­MİR’E DOĞ­RU, ÜÇÜN­CÜ BA­LI­KE­SİR KON­GRE­Sİ (L6-22 EY­LÜL 1919) HE­YET-İ MER­KE­Zİ­YE­Sİ’NİN KA­RA­RI VE TE­SİS SER­MA­YE­Sİ AYIR­MA­SIY­LA YA­YIN HA­YA­TI­NA ATIL­DI. AY­RI­LAN SER­MA­YE 100 Lİ­RA İDİ. İDA­RE­HA­NE­Sİ KU­VÂ-Yİ MİL­Lİ­YE KA­RAR­GA­HI’NDA İDİ. İZ­MİR’E DOĞ­RU ADI­NIN AL­TIN­DA “HA­RE­KET-İ MİL­Lİ­YE’NİN H­DİM VE MÜ­REV­Vİ­Cİ­DİR” İBA­RE­Sİ BU­LU­NU­YOR­DU. YAN TA­RA­FIN­DA İSE “AMÂL-İ MİL­Lİ­YE­Yİ MÜ­DA­FA­A EDE­CEK YA­ZI­LAR KA­BUL EDİ­LİR” KAY­DI VAR­DI. BU İFA­DE­LER YU­KA­RI­DA BE­LİR­TİL­Dİ­Ğİ Gİ­Bİ GA­ZE­TE­NİN YA­YIN HE­DEF­LE­Rİ­Nİ TA­YİN EDİ­YOR­DU. Ga­ze­te­nin ilk dört nüs­ha­sı 2 ku­ruş­tan, son­ra 2,5 ku­ruş (100 pa­ra) tan sa­tıl­dı. Yu­nan Or­du­su’nun iş­gal et­ti­ği böl­ge­ler­de hal­ka re­va gö­rü­len iş­ken­ce ve ci­na­yet­le­ri pro­tes­to et­mek üze­re Ba­lı­ke­sir’de dü­zen­le­nen mi­tin­gin bir res­mi­ni de ya­yın­la­ma­ya mu­vaf­fak ol­muş­lar­dı. Ga­ze­te iş­gal al­tın­da­ki İz­mir’de ya­sak ol­du­ğu hal­de giz­li­ce yük­sek fi­ya­ta sa­tı­lı­yor­du. Yu­nan iş­gal kuv­vet­le­ri ku­man­dan­lı­ğı,, ga­ze­te­nin İz­mir’e so­kul­ma­sı­nı en­gel­le­ye­me­yin­ce, ya­zar­la­rı­nı idam, sa­tan­la­rın da kü­re­ğe mah­kum edi­le­ce­ği­ni ilan et­miş­ti.

İz­mir’e Doğ­ru ya­zı bul­mak­ta ve­ya ha­ber te­min et­mek­te hiç sı­kın­tı çek­mi­yor­du. Ha­ber al­ma ser­vi­si hız­la ge­liş­miş­ti. Ni­te­kim yap­rak­tan 4 say­fa­ya çık­ma­sı bu yüz­den­dir. Ta­ri­hî ger­çek­le­ri or­ta­ya ko­yan sert ifa­de­li si­ya­sî ya­zı­la­ra ge­niş yer ve­ri­li­yor­du. Ku­vâ-yi Mil­li­ye’nin Yu­nan Or­du­su’na kar­şı mü­ca­de­le­si “cep­he­ler­de va­zi­yet” sü­tu­nun­da yer alı­yor­du. Ga­ze­te “ci­han şu­u­nu” sü­tu­nu ile oku­yu­cu­su­na dün­ya ha­ber­le­ri­ni de ve­ri­yor­du. Ay­rı­ca “li­va şu­u­nu”, “İz­mir şu­u­nu”, “Ana­do­lu şu­u­nu” gi­bi sü­tun­lar da bu­lu­nu­yor­du. Mus­ta­fa Ke­mal’in “Yevm-i İs­tik­lâl-i Os­ma­nî” kut­la­ma­sı­na ait tel­gra­fın ya­yı­nın­dan son­ra, An­ka­ra ile te­mas­lar art­mış­tır. Bun­dan baş­ka Ku­vâ-yi Mil­li­ye’nin ya­yın or­ga­nı ola­rak He­yet-i Mer­ke­zi­ye’nin be­yan­nâ­me­le­ri ile Dü­vel-i Mü­te­li­fe tem­sil­ci­le­ri­ne gön­de­ri­len muh­tı­ra­lar ga­ze­te­nin en önem­li ha­ber­le­ri idi. Ke­za Kon­gre top­lan­tı­la­rı­nın gün­de­mi hak­kın­da­ki ha­ber­ler önem­liy­di. Ay­rı­ca Mus­ta­fa Ne­ca­ti (24 ya­zı) ile Va­sıf Çı­nar (22 ya­zı)’ın gün­dem ile il­gi­li ya­zı­la­rı, ga­ze­te­nin de­ğe­ri­ni bir kat da­ha ar­tı­rı­yor­du. Di­ğer ba­zı ya­zar­la­rın da ma­ka­le­le­ri ga­ze­te­de yer alı­yor­du. Za­man za­man İs­tan­bul ba­sı­nı ile dış ba­sın­dan ik­ti­bas­lar dik­ka­ti çek­mek­tey­di. Pi­er Lo­ti’nin uzun sü­re­li si­ya­sî ya­zı­la­rı, Av­ru­pa si­ya­sî ha­va­sı­nın Tür­ki­ye’yi il­gi­len­di­ren kıs­mı idi. İs­tan­bul Hü­kü­me­ti ta­ra­fın­dan yön­len­di­ri­len, İn­gi­liz ve Yu­nan yar­dım­la­rıy­la bes­le­nen An­za­vur’a ait ha­ber­ler et­ki­li olu­yor­du. KU­VÂ-Yİ MİL­Lİ­YE’NİN AN­ZA­VUR İLE SA­VAŞ­LA­RI İSE HAL­KI HE­YE­CA­NA SEV­KE­Dİ­YOR­DU. İŞ­GAL BÖL­GE­LE­RİN­DE YU­NAN OR­DU­SU MEN­SUP­LA­RI­NIN UY­GU­LA­DI­ĞI İŞ­KEN­CE VE ZULM HA­BER­LE­Rİ HAL­KIN ÖF­KE­Sİ­Nİ ÇE­Kİ­YOR­DU. Ga­ze­te za­man za­man şi­ir­ler de ya­yın­la­ya­rak oku­yu­cu­ya he­ye­can ver­me­si­ni bil­miş­tir.

İZ­MİR’E DOĞ­RU’NUN YA­YI­NI 27 HA­Zİ­RAN L920 TA­Rİ­Hİ­NE KA­DAR SÜR­DÜ. BA­LI­KE­SİR 30 HA­Zİ­RAN 1920 DE YU­NAN OR­DU­SU’NUN İŞ­GA­Lİ­NE UĞ­RA­DI. KU­VÂ-Yİ MİL­Lİ­YE MEN­SUP­LA­RI VE GA­ZE­TE SO­RUM­LU­LA­RI ŞEH­Rİ TERK ET­Tİ­LER. GA­ZE­TE 74 SA­YI YA­YIN­LA­NA­BİL­Dİ. 73. Sa­yı­sı bu gü­ne ka­dar bu­lu­na­ma­mış­tır. İz­mir’e Doğ­ru böl­ge hal­kı­nın bi­linç­len­me­sin­de önem­li hiz­met­ler­de bu­lun­muş­tur. Ay­ni za­man­da in­san gü­cü ile mad­dî im­kân­la­rın şeh­re yö­nel­me­si­ni sağ­la­mış­tır. Bu ga­ze­te Türk­lük bi­lin­ci­nin en yo­ğun iş­len­di­ği ilk ya­yın or­ga­nı ol­muş­tur. Kı­sa­ca ifa­de et­mek ge­re­kir­se İz­mir’e Doğ­ru teh­li­ke­de olan bir va­tan için ne ya­pıl­ma­sı ge­re­ki­yor­sa onu yap­mış­tır.

Ne­ca­ti, İz­mir’e Doğ­ru’yu çı­kar­dı­ğı za­man da­ha Mus­ta­fa Ke­mal Pa­şa ile he­nüz ile­ti­şim kur­ma­mış­tı. Fa­kat bu ga­ze­te­de­ki baş­ya­zı­la­rıy­la, Mus­ta­fa Ke­mal Pa­şa’nın ba­ğım­sız­lık sa­va­şı hak­kın­da­ki gö­rüş­le­ri ara­sın­da­ki uyum, he­men ken­di­ni gös­ter­mek­te­dir. Ne­ca­ti de yal­nız İz­mir’in de­ğil, bü­tün ül­ke­nin kur­ta­rı­la­ca­ğı­na inan­mak­ta­dır. Mü­ca­de­le, tek bir düş­man as­ke­ri kal­ma­yın­ca­ya ka­dar de­vam ede­cek­tir, di­yor­du. Ül­ke Ar­da­han’dan Edir­ne’ye ka­dar bir elek­trik ba­tar­ya­sı gi­bi bir­bi­ri­ne bağ­lan­mış­tır. İs­tan­bul’da ül­ke­nin yaz­gı­sı­nı el­le­rin­de tu­tan­lar, mil­le­te iha­net et­mek­te­dir­ler. Sa­va­şın ga­lip­le­ri, bü­tün mil­let­le­ri bas­kı al­tı­na al­ma­ya ça­lış­mak­ta­dır­lar. Ama, em­per­ya­liz­me kar­şı her ta­raf­ta baş­kal­dı­rı­lar baş­la­mış­tır vb. Ne­ca­ti’nin bu ya­zı­la­rı, Mil­lî Mü­ca­de­le ru­hu­nu yan­sı­tan çok önem­li bel­ge­ler ola­rak gö­rül­mek­te­dir. Ga­ze­te­nin bu ya­zı­la­rı da içi­ne alan sa­yı­la­rı­nın bir bü­tün ola­rak bu­gün­kü ku­şak­la­ra ulaş­ma­sı önem­li bir ka­zanç­tır. İz­mir’e Doğ­ru Kur­tu­luş Sa­va­şı sı­ra­sın­da çı­kan ye­rel ga­ze­te­le­rin en önem­li­si­dir. Ba­lı­ke­sir’e ka­dar yak­la­şan düş­man teh­li­ke­si­ne kar­şı dur­ma­dan se­si­ni yük­sel­ten bir ya­yın or­ga­nı ol­muş­tur.

Da­ha ge­niş bir kit­le­ye hi­tap ede­cek olan bu kay­nak ese­rin Türk harf­le­ri­ne nak­le­dil­me­si­ne, İz­mir Bü­yük­şe­hir Be­le­di­ye Baş­ka­nı Sa­yın Aziz Ko­ca­oğ­lu’nun des­tek vermesi isabetli olmuştur.(*Bu çalışma tamamlanmıştır.)(devam edecek)

• ATATÜRK ARAŞTIRMA MERKEZİ DERGİSİ, Sayı 78, Cilt: XXVI, Kasım 2010// Prof. Dr. Mücteba İlgürel