Bu hafta Köy enstitülerinin kuruluş yıldönümü idi. Bundan dolayı bu haftaki sohbet konumuz enstitüler üzerine olacaktır. Çünkü enstitüler Cumhuriyetin eğitim devrimidir.
Tarihsel sürece bakalım. Osmanlı döneminde eğitim 19. yüzyıl içinde dini eğitimden laik eğitime doğru bir geçiş yapmıştır. 1838 yılında Rüştiyeler açılmıştır. 17 Nisan1848 tarihinde Muallim Mektebi açılmıştır. 1857 yılında Maarif Nezareti kurulmuş ve 1869 yılında Maarif Nizamnamesi yayınlanmıştır.
Fakat tüm bu eğitim kurumları ya kentlerde ya da kasabalardadır. Köylerde ise okul yoktur. Ayrıca dağlarda pek çok göçebe aşiret bulunmaktadır ki bunlar külli eğitimsizdir. Osmanlı’da okuma yazma oranı çok düşüktür. Bunda sebep okulsuzluğun yanında Arap harflerinin kullanımının zor olmasıdır. Bu arada 19. yüzyıl başında Anadolu’da azınlık okulları da açılmaya başlanmıştır. Azınlık okulları köylere kadar uzanmıştır.
Cumhuriyet kurulduğunda 13 milyon nüfus devralmıştır. Cumhuriyetin ilanından sonra dağlardaki göçebeler de yerleşik hayata geçmişler ve ülkede kır yerleşmelerinin sayısı artmıştır. Nüfusun büyük bir bölümü köylerde yaşamaktadır. Cumhuriyet yönetimi hızla devrimlere başlar. Yapılacak işler çoktur. Yapılacak işlerin başında halkı eğitmek önde gelmektedir.1924 yılında Öğretim Birliği Yasası çıkar ve medreseler ile azınlık okulları kapatılır. Eğitim kurumları Milli Eğitim Bakanlığına bağlanır. Fakat köylerin çok olması ve nüfusun büyük bölümünün köylerde yaşaması eğitimin köylere ulaşmasını gerekli kılmaktadır. Bu konuda çalışmalar yapılır.1935 yılında askere gelen köy gençlerinden seçilenlere eğitmen kursu verilir ve askerlik dönüşünde köylerinde eğitmenlik yapması sağlanır. Bu çalışma köylere eğitimin götürülmesinin ilk adımıdır. Fakat bu çalışmalar yetersizdir.
1917 yılında Almanya’da pedagoji dalında doktora yapan Halil Fikret Kanat, 1936 yılında Talim ve Terbiye Kurulu üyesi olur. Köy enstitülerinin kurulmasına öncülük yapmıştır. Köye göre öğretmen yetiştirilmesi fikrini ortaya atmıştır. İsmail Hakkı Tonguç ise 1935 yılında İlköğretim Genel Müdürü olur. Enstitüleri İsmail Hakkı Tonguç kuracaktır. 1936 yılında ilk köy eğitmen kursu Eskişehir Mahmudiye’de açılır ve burada yetiştirilen kursiyerler köylere yollanır. Böylece eğitim işi ordudan alınır. 1937 yılında Köy Eğitmenleri yasası çıkar. Aynı yıl İzmir Kızılçullu(Şirinyer) ile Eskişehir Çifteler’de ilk köy öğretmen okulları açılır.1938 yılında Hasan Ali Yücel Milli Eğitim Bakanı olur. 17 Nisan 1940 tarihinde Köy Enstitüleri Yasası çıkar ve okullar resmi olarak kurulur. Okulların şiarı “iş için iş içinde eğitim”dir. 1941 yılında Hasanoğlan Köy enstitüsü açılır. Burası 1943 yılında Yüksek Köy Enstitüsü yapılır.1946 yılında Hasan Ali Yücel bakanlıktan ayrılır.1947 yılında Hasanoğlan Yüksek Köy Enstitüsü kapatılır.1939’da 4, 1940’da 10, 1941’de 3, 1942’de 1 , 1944’de 2 ve 1948’de 1 olmak üzere toplam 21 enstitü açılır. Buralardan kapatıldıkları 1954 yılına kadar toplam 17.251 öğrenci mezun edilir. Bu okullardan mezun olan öğrenciler kendi köylerinde öğretmenlik yapmışlardır.
Bu fakirin köyüne de okul 1945 yılında açılmış ve kendi köyünden Savaştepe Köy enstitüsünü bitirmiş bir öğretmen ilk öğretmeni olmuştur. Enstitülerden mezun olan öğretmenlerin hepsi yurtsever insanlardır. Atatürkçüdürler. Aralarından pek çok sanatçı ve yazar yetişmiştir. Bu okullar kapatılmamış olsaydı ülkemizin rengi daha farklı olurdu. Saygılarımla.
23.Nisan.2023
Sinan Kahyaoğlu
