Geniş coğrafyaya dağılan, devletler kuran Türkler, tarihin kimi dönemlerinde baskılarla, zulümlerle karşı karşıya kalmışlardır.
Bu devletlerden biri de Kırım Hanlığı’dır.
Kırım Türkleri, 1783’de Rus hâkimiyetine girmişler,1944’de insan haklarıyla, vicdanî değerlerle bağdaşmayan; acımasız, kıyıcı politikalarla Stalin döneminde soykırıma uğramışlardır.
Tarihin her döneminde olduğu gibi Türk Devleti, soydaşlarına kapılarını açmıştır. Onları; ülkenin çeşitli yerlerinde verimli topraklara yerleştirmiş, hayatlarını devam ettirecek imkânlar sağlamıştır.
Balıkesir’e gelen Kırım Türkleri, ”Kırımlılar Mahallesi “olarak anılan ve Sultan Abdülmecid döneminde yapılan evlere yerleştirilmişlerdir. Daha sonraki yıllarda Balıkesir’in muhtelif mahallelerine dağılan Kırım Türkleri, Balıkesir’in sosyo ekonomik ve kültürel yapısına önemli katkılarda bulunmuşlardır.
Adalet Partisi’nden milletvekili seçilen, Turizm ve Tanıtma Bakanlığı da yapan Dr. Ahmet İhsan Kırımlı 1861 yılında Türkiye’ye göç eden ailelerdendir.
Doksanlı yıllarda, Balıkesir Güzel Sanatlar Galerisi Müdürü Sayın Faden Suzan Kutsioğlu ile evinde ziyaret ettiğimizde soy kütüklerinin Kırım Hanlığı’nın payitahtı Bahçesaray şehrinin Asmakuyu Mahallesi’nden Hasan Efendi‘ye ve Bahçesaray’a bağlı Efendiköy’de sâkin Kaçı Şeyhi Akseyit Mehmed Efendi’ye dayandığını Mehmet Efendi’nin Kaçı şeyhleri Kırım Hanlığı’nın “Dört Ocak Şeyhleri” denen en önemli din adamlarından olduğunu bana not ettirmişti.
XVI. asırda yapılmış olan şeyhler türbesi, tekke ve medresenin çevredeki yerleşim yerlerinin eğitim merkezi, niteliğinde olması ve türbede Sakal-ı Şerif ‘in bulunması burayı en çok ziyaret edilen yer haline getirmiştir.
Kırım’ın Rusya tarafından istilâsı sonrasında bütün Kırım Tatarları gibi Kaçı şeyhleri de zor günler yaşamaya başlamıştır.
1861 yılında Kırım Tatarlarının büyük bir kısmı Osmanlı topraklarına göç etmek zorunda kalmışlardır. Akseyit Mehmed Efendi, kızı Azime Şerife ile damadı ve talebesi Hasan Efendi’yi Osmanlı topraklarına yollar.
Kendisi tekkesini ve medresesini terk etmez. Evlâtlarına verdiği Kur’an-ı Kerîm’in kapak sayfasına “Siz ak topraklara gideceksiniz, ancak ben vatanımda kalacağım. Etim kemiğim toprak olacak, mezarımda otlar çıkacak. Onların kokusuna bir gün torunlarım buraya gelecek” diye yazar.
Anlam çerçevesi ve çağrışımları tahlil edilmeye ve genişletilmeye uygun olan bu söz, bir milletin toprağına, vatanına, soyuna bağlılığının en veciz ifadesidir..
1944’te Kırım Tatar halkının Stalin tarafından vatanlarından sürgün edilmelerinden sonra türbe hariç Erenköy’deki iki cami de dâhil bütün İslâm eserler, yerle bir edilmiştir.
Türbe yanındaki eve bir Rus ailesinin yerleştirilmesi ailenin de türbeyi domuz damı yapması türbenin günümüze kadar gelmesini sağlamıştır.
Ruslar, bu ilim ve irfan yerindeki Türk varlığını yok etmek için Müslüman mezarlarını tamamen ortadan kaldırmışlardır.
Dr. Ahmed İhsan Kırımlı’nın oğlu Tarihçi Prof. Dr. Hakan Kırımlı, görüşmemizde Rus ailenin yaşadığı ev ve bitişiğindeki domuz damı olarak kullanılmakta olan beş asırlık tarihî türbenin Akseyit Mehmed Efendi’nin büyük torunu Ahmed İhsan Kırımlı tarafından satın alındığını ve türbe temizlenerek restore edildiğini eve ihtiyaç sahibi bir Kırım Tatar ailenin bedelsiz olarak yerleştirildiğini söylemiştir.
Dr. Ahmed İhsan Kırımlı’nın oğulları tarihçi Prof. Dr. Hakan Kırımlı ve Cihan Kırımlı ile Hakan Kırımlı’nın oğlu Kırımgeray Kırımlı, büyük dedelerinin mezarı üzerinde biten otların kokusuna giderek ata yurdunu defalarca ziyaret etmişlerdir
Kırım’ın 2014 yılında Rusya tarafından yeniden işgali ve tekrar Kırım Tatarlarına yönelik büyük baskıların başlaması bu ziyaretleri kesintiye uğratmış ise de, ailenin Kırım ile olan ilişkileri devam etmektedir.
Aynı kökten gelen bir başka aile, Balıkesir’in tanınmış tüccarlarından Aydın Kırımlı’dır. Ticaret Odası Meclis Başkanlığı da yapan iş adamı Kerem Kırımlı’nın babası olan Aydın Kırımlı uzun yıllar ilimizde Kırım Türkleri Kültür ve Yardımlaşma Derneği başkanlığını sürdürmüştür.
Balıkesir’de başarılı bir iş hayatı olan Aydın Kırımlı babasının işletmesini devam ettirmiş ve 1985 yılında Balıkesir’de vergi rekortmenliğinde ikinci sırada yer almıştır.
Balıkesir Sağlık Müdürlüğü yapan 1915 doğumlu Dr. Hikmet Özkardeşler de aynı ailedendir. Hikmet Özkardeşler günlük gazetelerde milli mücadele yıllarıyla ilgili anılarını anlatmıştır. Şiirleri, İl Kültür Müdürlüğü tarafından kitaplaştırılmıştır.
Balıkesir’in tanınmış gazetecilerinden Ekrem Balıbek’in soy kütüğü hem anne hem de baba tarafından Kırımlılara dayanmaktadır. Balıbek, çocukluğunda büyüklerinden Kırım türküleri dinlediğini, evlerinde Kırım yemekleri piştiğini söylerdi.
Uzun yıllar Balıkesir’de başarılı çalışmalarıyla Balıkesir’in turizmini canlandıran ve ilin tanıtımında önemli katkıları olan Balıkesir İl Turizm eski müdür yardımcısı Seran Taprak da aynı aile ile akrabadır. Özkardaşlar Lisesi binasını yaptıran Ahmet Zühtü Kırımlı ailesiyle amca çocuklarıdır.
Balıkesir’deki Kırım Türklerinin hayat karşısında aldıkları tavırla Balıkesir halkının hayata bakış tarzı arasında ayırıcı bir özellik günümüzde bulunmamaktadır. Kültür değerleri aynı veya yakın olması nedeniyle Kırımlılar, Balıkesir halkıyla kolayca kaynaşmışlardır. Bunda millî ve dinî bayramlarının aynı olmasının büyük etkisi vardır.
Doksanlı yıllarda Balıkesir Çamlığında Hıdrellez kutlamalarında Hıdrellez kutlamak için gelen ve kökenlerinin Kırıma dayandığını söyleyen aile, Hıdrellezden bir hafta sonra, doğada bereketin artması için bir kutlama daha yaptıklarını söylemişlerdi.
Geleneklerine bağlı olan Kırım Türklerinin Balıkesir’de kavgaya karıştıkları ve birbirleri arasında aleni husumet yaşadıkları görülmemiştir. Okumaya-yazmaya önem veren Kırımlılar, doktor, mühendis, öğretmen, olmuş ve çeşitli kamu kurumlarında görev almışla iş adamı olmuşlardır.
Kırımlıların Balıkesir mutfağına katkıları da vardır. Hikmet Özkardeşler Balıkesir’de bir zamanlar en iyi boza yapanların Kırım göçmenleri olduğunu söylerdi. Kırım tatar böreği de Balıkesir’de sevilen hamur işlerindendir. Tavukla veya etle yapılan göbete meşhur yemeklerindendir. Suda haşlanarak pişirilen “tataraş” ve “aruşke çorbası” da Kırımlıların beslenme kültürlerindeki yemeklerdendir.
Eğitime, sanata ve kültüre önem veren Balıkesirli Kırımlıların arasından sanatkârlar da çıkmıştır.
Küreselleşme eğilimlerinin arttığı günümüzde Türk dünyasının kültür birliğinin ne kadar önemli olduğunun örneğini Balıkesir’e yerleşen Kırımlılar vermiştir.
KAYNAK KİŞİLER
Ahmed İhsan Kırımlı (1920-2011)
Ekrem Balıbek (1933- 2011
Aydın Kırımlı ( 1942 1922)
Dr. Hakan Kırımlı (1958- )
Hikmet Özkardeşler (1915-?)
