Kelebek etkisi yaygın tanımıyla, bir sistemin başlangıç verilerindeki küçük değişikliklerin büyük ve öngörülmez sonuçlar doğurabilmesidir.
Edward N. Lorenz’in bilgisayarında hava durumuyla ilgili hesaplamalar yaparken yaklaşık 1/1000 değerindeki küçük bir değişikliğin oldukça farklı sonuçlar yarattığını fark etmesiyle ortaya çıkan bu teori başta matematik olmak üzere bir çok bilim dalını etkiledi.
Lorenz 1972 yılında araştırmasıyla ilgili oldukça dikkat çekici bir örnek verdi: Amazon ormanlarında bir kelebeğin kanat çırpması, Amerika’da fırtına çıkmasına neden olabilir.
Bir sistemdeki kelebeğin kanat çırpması gibi küçük bir etkinin, başka bir sistemi alt üst edecek kadar büyük bir sonuç doğurabilmesi… Kelebek etkisini insan yaşamıyla ilişkilendirdiğimizde, yaptığımız her küçük hareketin geleceğin oluşumunu etkilediğini fark ederiz. Hiçbir şey nedensiz değildir, şu an olan şeyler gelecekte olacak olan şeylerin gereğidir. Özetle: parça, bütünün habercisidir ve parçadaki her değişiklik bütünü etkiler.
Herkesin hayatındaki küçücük değişim birinin hayatını kocaman etkiledi, ve arka planda daha birçok kişinin, örneğin otobüsü kaçırdığınız için bindiğiniz taksi, eğer otobüsü kaçırmayıp siz binmeseydiniz sizin yerinize binen müşteri taksiciyi nereye götürecekti? Evet taksici içinde her şey değişti, siz bindiğiniz için bir sonraki taksiye binecek olan müşteri için de, işte kelebek etkisi.
Kısacası şimdiki yaşadığımız hayatın nedeni yıllar önce yaşadığımız ufacık bir olay olabilir. Yapılacak her davranışın oluşacak sonuçları getireceğini bilen bizler, bu kuramla insan davranışlarının önemini daha da iyi anlarız, insan hiçbir zaman geleceğin getireceklerinden çekinmemeli ve geçmişteki kararlarını karamsarca sorgulamamalıdır, geçmişte kötü yaşanan olay yaşanmalıydı ki bugün yaşanacak olan iyi şeylere ulaşılabilinsin.
Kaos Teorisi’ne baktığımızda, evrendeki düzensizliğin bile aslında bir düzeni olduğunu anlarız, tüm karmaşa ve kaos en temeldeki küçük olaylardan ve olayların oluş sırasından meydana gelmiştir, yani karmaşadan oluşan düzen içinden çıkılmaz değildir.
Ibn-i Heysem “Evren değişimlere rağmen bir düzen, ayrıntılara rağmen bir ahenk içerir” sözü konunun güzel bir özeti niteliğindedir.
“Bir kelebeğin kanat çırpması dünyanın yarısını dolaşabilecek bir kasırganın oluşmasına neden olabilir.”
PSİKOLOG
Buket Dilayda DURUHAN
