Bu hafta İstanbul’un fethinin olduğu hafta. Bundan dolayı bu haftaki sohbet konumuz İstanbul üzerine olacak. İstanbul’un adı Stanpol’den gelmektedir. Kent M.Ö.7 yüzyılda Licus adı ile kurulmuş küçük bir yerleşmedir. Bu tarihlerde buralar Traklara aittir. İstanbul Karadeniz ile Akdeniz ticaret yollarının kesiştiği yerdedir. Grek mitolojisine göre kentlere kurucusunun adı verilmektedir. Bunun için buraya Bizans adı da verilmektedir.
İstanbul 330 yılına kadar önemli bir kent olmamıştır. Bu tarihte merkezi İtalya’daki Roma kenti olan Roma İmparatorluğu başkentini siyasi nedenlerle Anadolu’ya taşımak istemektedir. Bundan önce Truva düşünülmüş fakat başkent taşınamamıştır. Bu tarihte Roma İmparatoru Konstantin, Roma İmparatorluğu’nun başkentini İstanbul’a taşır. Kenti yeniden inşa eder. Kent başkent olduktan sonra Konstantinopolis adı ile anılmaya başlanır. Konstantin başkentini İstanbul’a taşırken devletin dinini de değiştirir ve eski laik sistem terk edilerek Hristiyanlık resmi din olarak benimsenir. Kentin merkezine devletin resmi tapınağı Ayasofya inşa edilir. İstanbul 395 yılına kadar Roma İmparatorluğu’nun başkentliğini yapar. Bu tarihte imparatorluk ikiye ayrılır ve İstanbul doğu bölümde kaldığından dolayı Doğu Roma imparatorluğunun başkenti olur.
1453 yılına kadar Doğu Roma İmparatorluğu’nun başkentliğini yapar. Tarihçiler Doğu Roma İmparatorluğu’na daha sonraları Bizans adını vereceklerdir. Bizans döneminde kent büyür ve genişler. Surları da yenilenir. En son Haliç’in sonuna kadar surlar gider burada kalır. Kent yıllar içinde pek çok defa kuşatılır ama alınamaz. Çünkü Doğu Roma tüm enerjisini bu kente harcamaktadır.1204 tarihinde gelen Haçlı ordusu bu kenti işgal eder ve Latin imparatorluğunu kurar. Bizanslılar başkentlerini İznik’e taşırlar.1261 yılında tekrar İstanbul’u alarak başkentlerini buraya taşırlar.
Osmanlılar ise 1299 yılında Söğüt’te kurulurlar ve kısa bir zaman içinde tüm güney Marmara’ya hakim olurlar. Daha sonra Trakya’ya çıkıp İstanbul’u hem Anadolu’dan hem Trakya’dan kuşatırlar.1453 yılında Bizans’ın elinde bir tek İstanbul ile Prens adaları kalmıştır. Osmanlı ise yeni bir savaş silahı olan topları denemiş ve kullanmaya hazırlanmaktadır. 2.Mehmet döneminde İstanbul kuşatılır ve kuşatma sonunda 29 Mayıs 1453 tarihinde İstanbul fethedilir. Kente giren Fatih Sultan Mehmet kenti yeniden inşa eder. Ayasofya’yı devletinin dini olan İslam tapınağına çevirir. Çevresine minare ekler. Başkentini Edirne’den İstanbul’a taşır. Osmanlı İstanbul’un fethinden sonra imparatorluk haline gelir.
Kent Osmanlıların elinde iken hiçbir kuşatmaya maruz kalmaz. Fakat Osmanlılar coğrafi keşifler ve aydınlanmaya ayak uyduramadığından dolayı geri kalır. 1699 Karlofça antlaşması ile ilk defa toprak kaybeder.18. yüzyıl içinde kendini yenilemek ister ama toplumsal dinamikler buna müsaade etmez. Bu yüzyılın sonunda yeni düzen adı ile yeniden reformlara kalkar. 19.yüzyıl bu düzenlemeler ile geçer. 1876 yılında 1.Meşrutiyet ilan edilerek anayasalı bir devlet olunur. 1878 yılında Rusların savaş ilan etmesi ile meclis kapatılır ve Anayasa rafa kalkar. Fakat savaş sırasında Rus ordusu İstanbul’da Yeşilköy’e kadar gelir. İstanbul’un Ruslar tarafından işgal edileceğini gören İngilizler devreye girer. 2.Abdülhamit Kıbrıs’ı İngilizlere vererek İstanbul’un işgalini önler.1908 yılında 2.Meşrutiyet ilan edilir ve meclis yeniden açılır. Devlet hızlı bir yenileşme süreci yaşar. Ama 1912 yılında Balkan savaşı patlar. Bu savaşta da Bulgar orduları Çatalca’ya kadar gelirler. Burada zor durdurulurlar. Edirne zor alınır ve tüm Balkanlar kaybedilir. 1914 yılında ise 1.Dünya savaşı başlar.1915 yılında Çanakkale cephesinde İtilaf donanmasına karşı İstanbul Çanakkale cephelerinde savunulur. Çanakkale zaferimizden dolayı İstanbul işgalden kurtarılır. Bu savaşın en etkin komutanı Mustafa Kemal olduğundan dolayı İstanbul’u işgalden kurtaran odur. Fakat 1918 yılında Mondros ateşkes antlaşması ile Osmanlı teslim olur.
İtilaf devletleri 6 Kasım 1918 tarihinde İstanbul önlerine gelirler ve kenti abluka altına alırlar.16 Mart 1920 tarihinde ise Meclisi Mebusan Misakı Milliyi kabul etti diye İstanbul’a asker çıkararak resmen işgal ederler. Lozan Barış Antlaşmasının imzalanmasından sonra 6 Ekim 1923 tarihinde İtilaf ordusu kenti boşaltır ve şanlı ordumuz kente girerek kurtarır. Mustafa Kemal 1929 yılından itibaren kentin adını İstanbul olarak değiştirir.
13 Ekim 1923 tarihinde yeni kurulan Türkiye Cumhuriyetinin başkenti olarak Ankara kabul edilir ve İstanbul Türkiye’nin bir ili haline gelir. Bugün İstanbul Türkiye’nin en kalabalık kentidir. Sanayi ve finans merkezidir. Dünyanın sayılı kentleri arasındadır.
İstanbul’un fethi kutlamaları Osmanlılar döneminde hiç yapılmamıştır. Türkiye Cumhuriyeti döneminde de 1953 yılına kadar kutlanmamıştır. Bu tarihte başlanan kutlama etkinlikleri günümüze kadar gelmiştir. Aslında kutlanmaması gerekmektedir. Çünkü fetih kutlamaları kentin size ait olmadığını kabul etmeniz anlamına gelir. Oysa kentimiz işgale uğramış ve 3 yıl işgal altında kalan bu kentimiz 6 Ekim 1923 tarihinde kurtarılmıştır. Kutlanması gereken asıl olay budur. İstanbul’u 1915 yılında işgal edilmesini önleyen ve 1923 yılında işgalden kurtaran Mustafa Kemal olmuştur. 1929 yılında da adını İstanbul yapmıştır. Kendisi de 1938 yılında bu kentimizde Hakka yürümüştür. Saygılarımla.
27 Mayıs 2023
Sinan Kahyaoğlu
