1886. 1 Mayıs’ta ABD’nin Chicago kentinde işçiler iş gününün 8 saatlik iş günü için genel greve gittiler. Polisin ateş açması sonucu, çok sayıda işçi öldü ve yaralandı. İşçi liderlerinden Albert Parsons, August Spies, Adolph Fıscher ve George Engel düzmece tanıklar ve kanıtlarla idam edildi. İşte bu sonuç, 1889. II. Enternasyonal’in, 1 Mayıs’ın, bütün dünyada işçilerin birlik ve mücadele günü olması yolunda ilk adımdı. Bunu az çok hepimiz biliyoruz.
Yıl 1906. 1 Mayıs Türkiyeli işçi ve emekçiler tarafından da kutlanmaya başladı. Yani emek mücadelesinin ülkemizdeki kökleri Osmanlı zamanına kadar uzanmaktadır.
Gelelim asıl konumuza. 1921 tarihinde İstanbul işgal altındaydı. İşte tersane işçileri, işgal altındaki İstanbul’da 1 Mayıs’ı kutladı. İştirakçi Hilmi önderliğinde Halk İştirakiyyun Fırkası’nın düzenlediği 1 Mayıs’a işçiler kızıl bayraklarla katıldı ve Kasımpaşa’dan Şişli Hürriyet-i Ebediye Tepesi’ ne kadar yürüdüler. Tüm bu kutlamaları zamanın gazeteleri okuyucularına aktardılar ama 1921 yılı 1 Mayıs’ının en önemli örgütleyicisi Türkiye Sosyalist Fırkası lideri Hüseyin Hilmi Bey’dir. İşte Hüseyin Hilmi Bey’in de Sinop, Çorum ve Bâlâ’da sürgün yıllarında en arkadaşı Refik Halit Karay’ dır.
Karay , 1921’de 1 Mayıs’ın ardından şöyle yazmaktadır:
“Evvelki gün 1 Mayıs, İstanbul’da ilk defa olarak amele bayramı yapılmış, şirket ve haliç vapurları, tramvaylar, fabrikalar işlememiş. Bunu haber aldığım vakit, kendi kendime:
Kim bilir İştirakçi şimdi ne memnundur, etekleri zil çalar! Dedim ve tanıdıklarımın arasında gayesine eren bu yegâne bahtiyar adamı, tâ yüreğimin içinden, samimiyetle tebrik ve takdir ettim.
On iki senedir sürgün, mahpus, sıkıntı içinde o buna, bugüne, bu 1 Mayısın sevincine çalışmıştı.
Onun için makam, fırka, ikbal, saadet ve gaye bir tek kelime ve bir tek hareketle hülasa ediliyordu. Bunun, bugünün, bu 1 Mayısın memlekette kabul ve temini.
İşte evvelki gün İştirakçi buna erdi, bugünü gördü. Bu 1 Mayıs, sevincinden yüreği şişmiş, gözleri parıltılı ve çehresi kırmızı, memleketinde kendi emeğinin ve kendi mukavemetinin tesiriyle ilk defa olarak tes’id etti!
(Sürgün yıllarında) İştirakçi Hilmi, 1 Mayısta kırmızı yeleğine ilaveten bir de kırmızı boyunbağı takar, yakasına da gelincik iliştirir, bir başına o gün bayram ederdi.
Derken Çorum’dan sürgününü Bâlâ kasabasına naklettiler. Mütarekeye kadar, zannederim, hayatını orada, bu kuş uçmaz kervan geçmez yüce dağ başında geçirdi. Hiç şüphesiz bir gün gelip de 1 Mayıs bayramını tes’id edebilmek hülyasıyla.
İşte o gün nihayet geldi; İştirakçi, evveli gün işlemeyen vapurlara, tütmeyen bacalara ve kırlarda gülen ve bahtiyar dolaşan amelelerini seyrederek 1 Mayısı nihayet istediği gibi tes’id etti…” der.
Görüldüğü gibi o zamandan bu yana nice bedeller ödenerek kazanılan emek savaşımının tarihi “İştirakçi Hilmi” ye kadar uzanmaktadır.
Öncelikli amaç bu mücadelenin yaşatılmasını savunmak adına ikincil niyet ise eli kalem tutanların çağlarına tanıklık etmelerinin görevleri olduğunu anımsatmak için yaptık bu paylaşımı.
Eyyüp Yıldırmış
