Bu hafta tarihimizde çok önemli bir olay oldu ve Hatay anavatanımıza katıldı. Bizde bu haftaki sohbet konumuzda bu olayı inceleyeceğiz.
Bugün Hatay ilimizi oluşturan topraklar eskiden İskenderun sancağı adıyla anılıyordu. Suriye ile sınırımız Sakarya zaferinden sonra 20. Ekim.1921 tarihinde imzalanan Ankara antlaşması ile çizildi. İskenderun sancağı özel yönetim kurulması , resmi dil olarak Türkçe ve Türk parası kullanılması şartı ile Fransızlara bırakılmıştı.
Bu şartlar sorunun ileride çözülmesi için getirilmişti. Fransa 1921 yılında İskenderun özerk sancağını Halep’e bağladı. Bu durum bölgede ve Türkiye’de olumsuz karşılandı. Yine Fransa 1926 yılında İskenderun sancağı içinde yapılan seçimler ve hazırlanan anayasa sonucunda burada bağımsız İskenderun hükümetini kurdu.
Bu durum Suriye’de tepkilere yol açtı. Bunun üzerine Fransa ikinci bir kararname ile hükümetin adını Kuzey Suriye hükümeti yaptı. 9.Kasım.1936 tarihinde Suriye ile bir anlaşma yaparak tüm haklarını Suriye’ye devretti. Bu durumu Türkiye kabul etmedi.
Daha önce Kurtuluş savaşı sona ermiş ve Lozan’da görüşmeler yapılmıştı. Lozan’da da İskenderun sancağı olduğu gibi kabul edilmek zorunda kalındı. Çünkü boğazlarımız da Boğazlar Komisyonu’nca yönetilecekti. Yine Musul meselesi Milletler Cemiyetine bırakılmıştı. Bunlar eksik kalan alanlardı ve zamanla çözülecekti.
Önce Musul meselesi görüşülürken Şeyh Said isyanı çıktı ve ordumuz bu isyanı bastırırken Musul İngilizlere bırakılmak zorunda kalındı..1933 yılında Avrupa’da savaş rüzgarları esmeye başlamıştı. Bu durumu iyi değerlendiren Mustafa Kemal İskenderun sancağı için çalışmalara başladı. ”Kırk asırlık Türk yurdu düşman eline bırakılamaz”dedi. 1936 yılında “Burası Hatay’dır” dedi ve sancağın adı “Hatay” olarak anılmaya başlandı. Hatay’ın merkezi ise Antakya idi.
Türkiye Hatay için çalışmalara başlayınca Fransızlar el altından Seyit Rıza eliyle Dersim isyanını çıkardılar. İsyan bastırıldı. Aynı yıl Fransa Suriye ve Lübnan’da uyguladığı manda yönetimine son verdi. Hatay’ın Suriye’ye kalma tehlikesi belirdi. Türkiye 1936 yılında Milletler Cemiyetine başvurarak Hatay’ın geleceğine Hataylıların karar vermesini istedi. Milletler Cemiyeti Türkiye ile Fransa’nın görüşmelere başlamasını sağladı. Görüşmeler sonunda Hatay’da bağımsız bir devlet kurulması kararlaştırıldı.
2.Ekim.1938 tarihinde bağımsız Hatay devleti kuruldu. Hatay’ın ilk ve tek devlet başkanı olarak Tayfun Sökmen seçildi.2. Dünya Savaşının başlamasının an meselesi olduğu dönemde 23.Haziran.1939’da Türkiye ile Fransa arasında Hatay’ın Türkiye’ye katılmasına imkan veren bir antlaşma imzalandı. Gelişmeler üzerine Hatay meclisi 29.Haziran.1939 tarihinde Türkiye ile birleşme kararı aldı. TBMM bu kararı kabul etti. 30.Haziran.1939 tarihinde onayladı. Şanlı ordumuz Hatay’a girerek yurdumuza katılımı sağladı.
Başta Tayfun Sökmen olmak üzere tüm emeği geçenleri minnetle anıyorum. Hatay meselesi Mustafa Kemal’in en büyük zaferidir. Hastalığına rağmen sorun ile ilgilenmiş ve hastaneye yatmamıştır. Onun tedaviyi geciktirmesi ise hayatına mal olmuştur. Minnetle anıyorum. Saygılar.
30.Haziran.2023
Sinan Kahyaoğlu
