Bu hafta halifeliğin kaldırılmasının 99. yıldönümü. Bundan dolayı bu haftaki sohbet konumuz halifelik üzerine olacaktır. İslam tarihinde ilk halife Ebu Bekir, son halife ise Abdülmecit Efendi’dir. Halife ardından gelen öndekini takip eden demektir. Hz. Muhammed İslam dinini kurduktan sonra 622 yılında Medine’de İlk Müslüman Arap devletini de kurdu. Bu devletin başkanı idi. Aynı zamanda dinin peygamberi olduğundan dolayı hem siyasi gücü hem din liderliğini elinde tutuyordu. Hz. Muhammed 632 yılında Hakka yürüyünce hem din liderliği hem devlet başkanlığı boşa çıktı. Onun ölümünden sonra Ebu Bekir halife seçildi. Peygamberin ardılı onu takip eden anlamında. Ebu Bekir hem din liderliğini hem devlet başkanlığını yürütmeye başladı. Peygamberin Hakka yürümesinden sonra vahiy sona erdiğinden dolayı önce Kuran kitap haline getirildi. Ebu Bekir’den sonra sırası ile Ömer, Osman ve Hz. Ali halife seçildiler. Ali’den sonra Muaviye Emevi saltanatını kurarak halifeliği soyuna verdi. Emevilerin yıkılmasından sonra Abbasiler yönetime geldiler ve halifelik Abbasoğullarına geçti. Abbasiler 1258 yılında yıkılınca Abbasi halifesi Memlüklere sığındı orada devlet başkanının gölgesinde dini liderliğini sürdürmeye başladı. Yavuz Sultan Selim 1517 yılında Mısır’ı alınca işte bu halifeliğin simgeleri olan eşyaları İstanbul’a taşıttı. Oradan Arap din ulemalarını da getirdi. Yavuz’un halifeliği alması bu şekildedir. Osmanlı padişahları halifelik unvanını pek kullanmadılar.
Fakat Rusya Osmanlı topraklarına Ortodoks Hristiyanları korumak bahanesi ile sürekli müdahale ediyordu.1774 yılındaki Küçükkaynarca Antlaşmasında yine Ruslar Ortodoksları gündeme getirince Osmanlı padişahı 1.Abdülhamit Rusya’daki Müslümanları gündeme getirerek halife olduğunu ileri sürdü. Bu antlaşmadan sonra halifelik sürekli gündeme geldi. 2.Abdülhamit halifeliğe dayanarak Güneydoğu Asya’da nüfuz elde etmek istedi. Mehmet Reşat 1. Dünya Savaşına girilince halifeliğini kullanarak cihat ilan etti, ama ilgi görmedi. Çünkü Mekke şerifi Hüseyin ve Kudüs müftüsü Türklere karşı İngilizlerle işbirliği etmişti.1919 yılında ülke işgale uğrayınca halife Vahdettin Yunan ordusuna karşı çıkılmamasını istedi. Buna tepki Ankara’dan geldi. Kurtuluş Savaşı halife padişah Vahdettin’in karşı çıkmalarına karşı kazanıldı. Lozan antlaşması görüşmelerine gidilmeden önce 1 Kasım 1922 tarihinde saltanat ve halifelik birbirinden ayrıldı ve saltanat kaldırıldı. Abdülmecit Efendi de halife yapıldı. Daha sonra Cumhuriyet ilan edildi. Cumhuriyetin ilanından sonra 3 Mart 1924 tarihinde önemli kararlar alındı. Önce halifelik kaldırıldı. 5 Mart 1924 günü Abdülmecit ülkeyi terk etti.
Şeriye ve Evkaf Vekaleti (bakanlığı) kaldırıldı. Onun yerine Din işleri için Diyanet İşleri Başkanlığı, vakıf malları için Vakıflar Genel Müdürlüğü kuruldu. Bu vekaletin yönettiği medreseler kapatıldı.
Tevhit-i Tedrisat(Öğretim Birliği) yasası kabul edildi ve tüm okullar Milli Eğitim Bakanlığı’na bağlandı. Azınlık okulları da kapatıldı. Böylece üç çeşit insan yetiştiren eğitim yerine tek tip insan yetiştiren eğitime geçildi.
Erkanı Harbiye Vekaleti(bakanlığı) kaldırıldı. Yerine Genelkurmay Başkanlığı kurularak ordu siyasetten ayrıldı.
Halifeliğin kaldırılmasından sonra Mekke şerifi Hüseyin kendini halife etti. Hüseyin’den başka 9 kişi daha kendini halife ilan etti. Kimse ciddiye almadı. Halifeliğin kaldırılması ile laiklik yolunda çok önemli bir adım atılmıştır.
Saygılarımla…
Sinan Kahyaoğlu
