Ekoköyler; insanoğlunun çevreye uyum sağladığı, gönüllü olarak katıldığı, ekolojik ayak izlerini azalttığı yerleşimlerdir. Doğa ile uyumu hedefleyen ekolojik köyler genellikle modern şehir yaşamındaki kaostan uzaklaşmak isteyen kişiler tarafından kurulmaktadır. Ekoköylerde bireyler, yeteneklerine, tercih ve uzmanlıklarına uygun olan işlerle uğraşırlar.
Ekoköy (ecovillage) kavramı, ilk kez 1930’lu yıllarda İzlanda’da kurulan Solheimar Ecovillage ile duyulmaya başlanmıştır. Dünyada yaşanan çevre sorunları, sosyal ve ekonomik bunalımlar ve bunlara çözüm arayışları 1980’li yıllarda hız kazanmıştır. Bundan dolayı ekoköy hareketleri ve sürdürülebilir yerleşim kurma girişimleri devam etmiştir. 1991 yılında Danimarka’da bir toplantı düzenlemiştir. Burada yapılan sunumlar ve fikir alışverişleri ekolojik yaşamın miladı olarak kabul edilmektedir. Gilmanların Raporu, ekolojik hayatın önemini vurgulayan önemli bir belgedir.
Bu toplantıda sonunda sürdürülebilir ve doğayla uyumlu bir tarzda yaşayan topluluklara, dünyanın geleceği için acil ihtiyaç olduğu görüşüne varılmıştır. Bilinen ilk ekoköy eğitim merkezi, Gaia Vakfı’nın desteğiyle Tennessee’deki The Farm Eko Village’ ın bünyesinde kurulmuştur. Dünya genelinde sürdürülebilirlik faaliyetlerini takip etmek isteyen Gaia Vakfı, insanlarla doğayı bir araya getirme amacıyla 1988 yılında bir sosyal ağ olan Gaia Trust’u kurmuştur. Bu uluslararası ağ, bünyesinde şu iki yapıyı barındırmaktadır: GEN ve Gaia Education .
Gaia Vakfı’nın bünyesinde kurulan GEN, Gaia Education’ın yayımladığı sürdürülebilir yaşamla ilgili eğitim materyalleri de bulunmaktadır. Bu içeriklere göre dünyanın önde gelen ekoköylerinde sürdürülebilirlik faaliyetlerinde kullanılmak üzere işaret edilen dört anahtar eğitim vardır:
Sosyal Anahtar – Senin ve Benim Ötemde (Social Key-Beyond You & Me)
Ekolojik Anahtar–Ekolojik Habitat Tasarımı (Ecological Key-Designing Ecological Habitats)
Ekonomik Anahtar – Gaia Ekonomisi (Economical Key-Gaian Economics )
Dünya Görüşü Anahtarı – Dünyanın Şarkısı (Worldview Key-The Song of the Earth)
1991 yılında Danimarka’da gerçekleştirilen toplantıdan dört yıl sonra, İskoç Findhorn Vakfı’nın bünyesinde Ekoköyler ve Sürdürülebilir Topluluklar: 21 Yüzyıl için Modeller, başlıklı bir konferans düzenlenmiştir. Birleşmiş Milletler Habitat Konferansı, çerçevesinde 1996 senesinde İstanbul’da düzenlenen etkinlikte, Küresel Ekoköyler Ağı GEN resmi olarak kurulmuştur.
İstanbul’daki Habitat Konferansı’nda kuruluş amacını açıklayan GEN faaliyet çerçevesini şöyle tanımlamıştır: “Bir araya gelerek fikirlerini paylaşan, teknoloji değiş tokuşu yapan, kültürel ve eğitimsel değişim programları, rehber ve bültenler hazırlayan, aldığından daha fazlasını çevreye vererek toprağı canlandırmaya, sürdürülebilir yaşamlar kurmaya kendini adamış kişiler ve topluluklardan oluşan küresel konfederasyon.”
Küresel çerçevede ekoköy girişimlerini desteklemek amacıyla kurulan Global Ecovillage Network (GEN)’e göre dünyada bine yakın ekoköy bulunmaktadır. Yine GEN’in dünya ekoköy konumlarına göre yaptığı tasnifte Kuzey ve Güney Amerika Ekoköyler Ağı (ENA), Asya ve Okyanusya Ekoköyler Ağı (GENOA) ve Avrupa, Afrika ve Ortadoğu Ekoköyler Ağı (GEN Europe) olmak üzere 3 gruplama bulunmaktadır. Ülkemizde bulunan ekoköyler, GEN Avrupa içinde yer almaktadır.
