Bu hafta 26 Kasım’da Dünya Zeytin Ağacı Günü idi. Bundan dolayı bizde bu haftaki sohbet konumuz olarak zeytin ağacını seçtik. Çünkü yaşadığımız coğrafyanın da geçim kaynağı zeytincilik.
Şu anda da yoğun bir zeytin hasadı yaşanıyor. Zeytin Akdeniz bitki örtüsü(maki) içindeki yabani zeytinin (Delice) aşılanması ile elde edilen bir ağaçtır.
Yabani zeytin olan delicenin yağı acıdır. Tanesi küçüktür. Zeytinin kendisi kısır bir ağaçtır. Zeytin çekirdeğinden zeytin çıkmaz. Zeytin yetiştirmek için mutlaka delice kullanılmalıdır. Ya da zeytin çeliklerinden üretilir.
Türkiye’de tek zeytincilik araştırma istasyonu Edremit’tedir.
Edremit’te üretilen zeytin fidanları yurdumuzun her yerine yollanır. Mardin’de Edremit’ten yollanan fidanlarla oluşturulmuş zeytinlik görmüştüm.
Zeytin deliceden aşılanarak üretildiği için “akıl ağacı” olarak görülür. Antik çağda zeka tanrıçası Athena’nın kutsal ağacı olarak kabul edilmiş. Yani aklı simgeler. Zaten kendisi akılla üretilmiştir.
Çok çeşitli zeytinler vardır. Yöremizde Edremit yağlık zeytini bulunur. Zeytin yağı insan beslenmesinde çok önemli bir yere sahiptir. Kalp sağlığını korur. Zeytin taneleri sofralık olarak da hazırlanır. Siyah zeytinlerden tuzlama zeytin, yeşil çizik zeytin insan beslenmesinde önemli bir yer tutar. Ayrıca yağı asit üzerinden derecelendirilir.
En kıymetli yağ düşük asitli yağdır. Antik çağda krallar tahta çıktıklarında vücutlarını zeytin yağı ile yağlayarak krallıklarını ilan ederlermiş. Bugün hala Ege ve Marmara bölgelerinde yağlı pehlivanlar zeytinyağı ile yağlanarak güreşirler. Yağ nedeniyle vücutları kaygan olduğundan dolayı tutmak zordur. Ağır bir güreştir. Temmuz ayında düzenlenen Edirne Kırkpınar güreşleri en büyük organizasyondur.
Zeytinyağından ayrıca sabun yapılır. Kostik kullanılarak yapılan sabun insan vücudu için yararlıdır. Yine zeytin dalları kışın odun olarak kullanılır.
Ayrıca zeytin yetiştiricisi zeytinin yağ oranlarını hesaplamak için matematik bilmek zorundadır.
İlk filozof kabul edilen Tales Aydın Söke yakınlarındaki Milet kentinde yaşamıştır. Yani hem şehrimizdir. Kendisine biraz da zeytin ile uğraşıp geçimini sağlaması gerektiği söylenince havayı inceleyen Tales havanın durumuna göre o yıl Milet’in tüm zeytinliklerini kiralamıştır. Tales’e herkes gülmüştür. Fakat o yıl zeytin mükemmel olunca herkes şaşırmıştır.
Tales, ” istersem çok zengin olabilirim ama zeytin işini size bırakıyorum. Ben felsefe ve bilimle ilgileniyorum” demiştir.
Zeytin Ege bölgesinde deniz taşımacılığının da gelişmesine neden olmuştur. Zeytinyağları topraktan yapılan ve “amfora” denilen küplerle taşınmıştır. Suyun içinde sıvı taşımak çok ince bir matematik bilmeyi gerektirmektedir. Dünyanın yedi harikasından Artemis tapınağı ile Bodrum mozolesi boşuna Ege’de yapılmamıştır.
Zeytinin bu kadar önemli olduğunu gören UNESCO 2019 yılında 40’ncı toplantısında 26 Kasım gününün Dünya Zeytin Ağacı Günü olarak kutlanmasına karar vermiştir.
Zeytinin hasadı ekim ayında başlar şubat ayında sona erer. Şu anda yöremizde yoğun bir zeytin hasadı yaşanmaktadır. Ama zeytinciler çok dertlidir. Umarım yetkililer zeytincileri dinler ve dertlerine derman olmaya çalışırlar. Saygılar.
30 Kasım 2024
Sinan Kahyaoğlu
