Bu hafta Cumhuriyetimizin 101.yıldönümü. Nice yüzyıllara diyelim. Kutlu olsun. Bizde bu haftaki sohbet konumuz olarak Cumhuriyetin ilanını konuşacağız.
Önce Anadolu’daki eski dönemlerde kurulmuş cumhuriyetlerden bahsedelim.
Beylikler döneminde (1284-1354) Ankara’da Ahi Cumhuriyeti kurulmuştu. Bu cumhuriyette ahi ileri gelenleri toplanarak kararlar alır ve kenti yönetirlerdi. Osmanlı Beyliği tarafından 1354 yılında Osmanlılara katıldı.
Balkan savaşı sonunda Balkanlar elden çıkınca 1913 yılında Gümülcine’de Batı Trakya Türk Cumhuriyeti kuruldu. Bu cumhuriyette uzun süreli olmadı.
1918 yılında birinci Dünya Savaşı sonunda Kars’ta Kars cumhuriyeti kuruldu. Ermeniler saldırınca Kazım Karabekir Paşa Ermenileri yenerek Karsı topraklarımıza kattı.
Kurtuluş Savaşı bildiğimiz gibi 19.Mayıs.1919 günü ulu önder Mustafa Kemal’in Samsun’a çıkması ile başlamıştır.
Cumhuriyeti kurmak Mustafa Kemal’in en büyük ülküsü idi. Erzurum kongresi sırasında yaverine yapacaklarını tek tek anlatmış ve not tutturmuştu. Yaveri hiçbirine inanmamıştı. Sivas kongresi, aldığı kararlar ile fiilen cumhuriyetin kuruluşunu kabul etmişti. Fakat adı konmamıştı. Mustafa Kemal Sivas’tan Ankara’ya gelirken Hacıbektaş’a uğramış ve orada Hacı Bektaş tekkesi postşinisti ile görüşmüştü. Çelebi kendisine “cumhuriyeti mi kuracaksınız paşam” demişti.
Bildiğimiz gibi olaylar sırası ile gelişmiş ve önce İstanbul’da Meclisi Mebusan toplanmış Misakı Milli’yi kabul edince İstanbul İngilizler tarafından işgal edilip meclis dağıtılmıştı.
Bunun üzerine 23.Nisan.1920 tarihinde Ankara’da BMM açılmıştı. TBMM Kurtuluş savaşının idaresini eline almış ve önce orduyu düzenleyerek sırası ile 1.İnönü, 2.İnönü, Sakarya ve Büyük Taarruz ile düşmanı İzmir’den denize dökmüştü. İzmir’in kurtarılması
ile itilaf devletleri ateşkes antlaşması istemişler ve 11.Ekim.1922 tarihinde Mudanya ateşkes antlaşması imzalanmıştı. Ardından Lozan’da görüşmeler başlamıştı. Görüşmeler 4.Şubat.1923 tarihinde kesilmiş ve durum gerginleşmişti. Görüşmeler tekrar başladı ve 24.Temmuz.1923 tarihinde Lozan Barış Antlaşması imzalandı. Böylece Türkiye Devletinin varlığı tüm dünya tarafından kabul edildi.
Sıra Lozan Antlaşması gereği İngilizlerin İstanbul’u boşaltmasına gelmişti. İngilizler İstanbul’u boşalttılar ve 6.Ekim.1923 tarihinde ordumuz İstanbul’a girerek orayı da kurtardı. Eski başkent kurtarılmıştı. Sıra devletin başkentine gelmişti.
Bazı milletvekilleri başkentin İstanbul’a taşınmasını istediler. 13.Ekim günü mecliste Ankara başkent olarak kabul edildi.
Sıra şimdi de devletin şeklini belirtmeye gelmişti. Çünkü eski sistemde hükümeti tüm meclis oluşturuyordu. 28.Ekim günü hükümet krizi çıktı ve bunun üzerine 29.Ekim.1923 günü meclise sunulan önerge ile Cumhuriyet kabul edildi. Cumhuriyetin ilanı tarihi Mondros Ateşkes Antlaşmasının imza tarihinden bir gün önce belirlenmiştir. Böylece İtilaf devletlerine mesaj verilmiştir.
Mustafa Kemal Cumhurbaşkanı seçildi. O da hükümeti kurma görevini İsmet İnönü’ye verdi. Cumhuriyetimiz yüz yılını doldurdu.
Nice yüzyıllara diyelim.
Kutlu olsun.
Saygılar.
