Bugün Cumhuriyetimizin kuruluşunun 100. yıl dönümü. Kutlu olsun. Nice yüzyıllara ulaşsın. Bu büyük bayram nedeniyle sohbetimiz Cumhuriyetimiz üzerine olacaktır.
Önce şunu belirtelim. Ankara’da daha önceleri bir Türk cumhuriyeti kurulmuştur. 1290 yılında Ahi Cumhuriyeti kurulmuştu. Bu cumhuriyeti Ahi uluları yönetmekteydi. Bu cumhuriyet 1354 yılında Osmanlılar tarafından yıkıldı. Ahilik esnaf Bektaşiliğidir. Yani bu cumhuriyet bir Bektaşi cumhuriyeti idi. Türkiye Cumhuriyeti de Ankara’da kuruldu.
Şimdi sürece bakalım. Osmanlı imparatorluğu teokratik monarşi ile yönetilen bir devletti.19. yüzyıl içinde dünyada şartların değişmesi ile egemenlik halk ile paylaşılmaya başlandı. İlk deneme Tanzimat Fermanı ile oldu. Daha sonra 1876 yılında 1. Meşrutiyet ilan edildi. Sonra 1908 yılında 2. Meşrutiyet ilan edildi. Seçimler yapıldı ve Meclis toplandı. Bu dönem 1920 yılına kadar sürdü. 1. Dünya savaşına Meşrutiyet döneminde girildi. Meclis savaşı yönetmeye çalıştı.1918 yılında Mondros ateşkes antlaşması ile Osmanlı teslim oldu. Seçim süresi dolduğundan dolayı meclis dağıtıldı ve yeni seçimler yapılmadı. Ülke işgallere uğradı.
Mustafa Kemal Kurtuluş savaşı için Samsun’a çıktı ve savaşı başlattı. Sivas kongresi, Türkiye Cumhuriyetinin ilk mayalandığı kongredir. Sivas’tan Ankara’ya gelirken Mustafa Kemal Hacıbektaş’ı ziyaret etti. Orada Cemalettin Çelebi ve Salih Efendi ile görüştü. Cemalettin Çelebi görüşmesinde “Paşam Cumhuriyet kurulacak mı?” dedi. Bu ilk defa cumhuriyetin dile getirilmesidir. Paşa “Vakti gelince” diye yanıt verdi.
Mustafa Kemal Ankara’ya gelip oradan durumu yönetmeye başladı. İstanbul’a baskılar ile seçimler yapıldı ve meclis toplandı. Bu meclis Misak-ı Milli’yi kabul edince İngilizler tarafından dağıtıldı. Bunun üzerine meclis Ankara’da toplandı ve kendine Mustafa Kemal’i başkan seçti. TBMM hükümet kurarak hem savaşı hem ülkeyi yönetmeye başladı.1921 yılında yeni bir Teşkilatı Esasi kanunu kabul etti. Savaş sırasında İstiklal Marşı kabul edildi. TBMM hükümeti kurarken tüm vekiller tek tek meclis tarafından seçiliyordu. Bundan dolayı hükümet kurmak kolay değildi. Mudanya Ateşkes Antlaşmasını ve Lozan BarışAntlaşmasını bu meclis yaptı. Lozan antlaşmasının imzalanmasından sonra 6 Ekim’de İngilizler İstanbul’u boşalttı. Şanlı ordumuz İstanbul’a girerek kenti kurtardı.
İstanbul’un kurtarılması üzerine başkent sorunu ortaya çıktı. 13 Ekim günü Ankara başkent kabul edilerek sorun çözüldü. Sıra Cumhuriyetin ilanına gelmişti.25 Ekim 1923 günü akşamı Çankaya’da Mustafa Kemal’in yanında toplanıldı. Burada vekillerin istifa etmeleri ve yeni kurulacak hükümette görev almaları kabul edildi. Böylece bir hükümet buhranı ortaya çıkacaktı. Çünkü Lozan antlaşmasından sonra devletimizin durumu belli değildi ve belirtmek gerekiyordu. 27.Ekim günü vekiller istifa ettiler ve hükümet buhranı doğdu. Buhranın çözümü için Mustafa Kemal’e başvuruldu.
28.Ekim akşamı toplantıda Mustafa Kemal arkadaşlarına “Yarın cumhuriyeti ilan ediyoruz” dedi.29.Ekim günü Teşkilatı Esasi kanununda bazı değişiklikler yapıldı ve mecliste Cumhuriyet ilan edildi.158 üyeli mecliste oy birliği ile Mustafa Kemal Cumhurbaşkanı seçildi. Hükümeti kurma görevini İsmet İnönü’ye verdi. İsmet İnönü vekilleri kendi seçti ve meclise sundu. Meclisin kabul etmesi ile göreve başladı. Böylece parlamenter sisteme geçilmiş oldu.
Ne mutlu bizlere bu güzel vatanı ve Cumhuriyeti bırakanlara. Ruhları şad olsun. Saygılar.
29.Ekim.2023
Sinan Kahyaoğlu
