Bugün 25 Mayıs 2020, Pazartesi.
Az önce Sağlık Bakanlığı bugüne ilişkin test, hasta, vefat ve iyileşen sayılarını verdi. Bugün Dünya’da toplam olarak yaklaşık 5 milyon 300 bin DOĞRULANMIŞ hasta ve 342 bin DOĞRULANMIŞ ölüm bildirilmiş durumda.
Önce belirteyim.
Sağlık Bakanlığının az önce açıkladığı yukarıdaki veriler, aşağıda sunduğum istatistiklere henüz işlenmemiştir.
24 Mayıs, Pazar günü verileriyle yapılan analizde, dikkat çeken ayrıntılar var. Bunları paylaşmak istiyorum:
Günlük vaka (olgu/hasta) sayımız son iki gündür artsa da bu sadece 5 günlük insidans hesaplarında küçük bir artışa neden oldu. Henüz 7 ve 14 günlük insidanslar bu artıştan etkilenmedi.
Ancak tüm verilerde oldukça yataya dönmüş durumdayız. Bu COVID-19’un ülkemizde azaldığını ancak yok olmadığını, virüsün bulaşacak hasta bulmakta ise çok zorlanmadığını göstermekte.
Ülkemize ait yukarıdaki grafiğin son 14 gününe odaklanıp ayrı bir grafikte büyüteçle büyütmüş gibi bir inceleme yaparsak son verilerin azalma yönünde bir sınıra ulaşmış gibi nasıl duraksadığını daha iyi görebiliriz:
Toplam “DOĞRULANMIŞ” hasta sayımız 150 bini aşmışken toplumda her 100 bin kişi içinde “DOĞRULANMIŞ” aktif hasta sayımız toplamda 40 kişi dolaylarında takılı kaldı.
Son 14 günde her 100 bin kişi içinde halen 20’den fazla yeni DOĞRULANMIŞ hasta saptamaya devam etmişiz.
Hatırlayanlar olacaktır. Bu istatistikleri derleyip grafiklere dökmeye, ülkelerin nüfuslarından bağımsız hasta ve ölü sayılarıyla karşılaştırılmalarını doğru bulmadığım için başlamıştım. Üstelik ilk başta logaritmik eksende çizilen ve yayınlanan grafikler yaşanan durumu çok korkunç gösteriyordu.
Oysa doğrusal eksende hazırlanan grafiklerde de hasta ve ölü sayıları üzerinden sıralama yapılması mümkündü.
Gerçekçi bir bakış açısıyla durumu izlemek istersek, Dünya’da en fazla hasta bildiren ilk 5 ülke ile Türkiye’yi 14 günlük insidans üzerinden karşılaştırabiliriz. Böylece ülkelerin nüfuslarına oranla son 14 gün içinde saptadıkları DOĞRULANMIŞ hasta sayılarını günlere göre çizelge üzerinden dengelenmiş karşılaştırılmasını yapma olanağını buluruz.
7-8 Nisan günlerinde İspanya’nın ulaştığı zirveye Dünya’da 100 binden fazla hasta bildirmiş olan ülkelerden ulaşabilmiş bir başka ülke henüz yok. Ancak İspanya şu anda toplum içinde oransal olarak bizimle başa baş hasta oranına ulaşarak hasta sayısını aldığı önlemlerle en yüksek oranda azaltan ülke olarak da dikkat çekmektedir.
ABD ve İngiltere’nin 14 günlük DOĞRULANMIŞ hasta insidanslarının çizdiği grafikteki benzerlik göze hemen takılıyor. Her ikisi de inişe geçmeye başladı gibi görünse de zirveden çok, yaklaşık 20 günlük bir plato sonrası inişi zorladıkları izlenimi vermekteler. ABD’deki direncin İngiltere’den daha fazla olduğunu söylemek de gerekiyor.
Kanıta muhtaç kişisel yorumumla; ABD ve İngiltere grafiklerindeki bu benzerliğin ekonomik yapıyla ilgili kaygı ve tutumların benzerliğinden kaynaklanabileceğini düşünmekteyim.
İlk 5’e sonradan giren Rusya 15 Mayıs dolaylarında yaptığı zirve ile çıkışı kadar sert olmasa da yumuşak bir iniş eğilimi göstermeye başladı.
Yine ilk 5 ülke arasına sonradan giren Brezilya, Rusya’nın aksine giderek dikleşen bir eğri ile zirve konusunda kat edecek daha çok yolu olduğunu gösteriyor.
EN TEHLİKELİ ÜLKE PERU
Bu grafiğe bizim dışımızda eklemiş olduğum Peru ise 100 bin hasta çıtasını henüz yeni aşmış olsa da zirve arayışı ile birlikte şu anda Dünya’nın en yoğun DOĞRULANMIŞ COVID-19 hastasına rastlanabilecek ülke konumunda. Her 100 bin kişide son 14 gün içinde 150 kadar yeni COVID-19 hastası DOĞRULANMIŞ. Brezilya ve Rusya’da son 14 günde DOĞRULANAN hasta sayısına baktığımızda Rusya’daki her 3 hastaya karşılık Peru’da 4 ve Brezilyadaki her 2 hastaya karşılık Peru’da 3 hasta olduğunu söyleyebiliriz. Ancak sayıların salt büyüklüğü ile ilgilenen Dünya Sağlık Örgütü ve onu izleyen uluslararası basın yayın kuruluşları Peru’ya hak ettiği ilgiyi göstermiyor ne yazık ki…
Peru dışında daha önce izlediğim ülkelerle ilgili aşağıdaki grafikte dikkatimi çeken bir diğer ülke de İran:
COVID-19 salgını ilk ortaya çıktığında öne çıkan ülkelerden oluşan bu grafikte İsviçre, Almanya, Fransa ve İtalya’nın yeni DOĞRULANAN hastalar bakımından bizden iyi duruma geçtiği görülüyor.
Dünya’da COVID-19 ile ilk tanışan ülkelerden olup tepeyi gördükten sonra kimi kısıtlamalarını gevşeten İran’ın son bir hafta öncesine kadar bizden iyi olan hasta insidansında hızlı bir yükseliş görülüyor.
Bizim grafiğimizin İran’ın grafiğinin eğiminin üzerine oturmaya yüz tutması da gözden kaçmıyor. Bu örtüşme yaklaşık 15 gündür devam etmekte. Daha uzun devam edecek olursa, sosyal alışkanlıklar ve davranış kalıpları gibi nedenlerinin araştırılmaya değer olabileceği öngörülebilir.
İran’ın DOĞRULANMIŞ günlük, 5 – 7 ve 14 günlük hasta sayıları üzerinden hesaplanan insidansları aynı grafikte günlere göre üst üste yerleştirildiğinde ortaya aşağıdaki durum çıkmaktadır:
İran’ın Güney eyaletlerindeki sokağa çıkma kısıtlamasını kaldırır kaldırmaz karşılaştığı bu yeni atakla nasıl baş edeceği gerçekten merak konusu. Çünkü kimi otoriteler benzer bir durumun Türkiye’de de görülebileceği konusunda endişeli.
İran’ın son 14 günlük insidans değişimlerini yakından inceleyecek olursak, 14 gün içinde karşılaşılan DOĞRULANMIŞ hasta sayıları yaklaşık 1/3 (üçte bir) oranında artmış bulunmaktadır.
İran yükseliş eğiliminden dönmek için kimi önlemleri tekrar uygulamaya koymak zorunda kalabileceğini söylemek falcılık olmayacaktır.
DİKKAT ÇEKEN İSVEÇ
COVID-19 salgını açısından ilginç bir durum oluşturan İskandinav ülkelerinden İsveç, yaşananlar karşısında katı önlemler alması için içeriden ve dışarıdan zorlanmaya başlasa da İsveç’in tutumunun doğru olduğunu savunanlar da yok değil…
İsveç, 14 günlük hasta insidansı değişimi konusunda ABD ve İngiltere gibi yatay bir yönelim sergilese de 100 binde 70 – 80 aralığındaki insidans ile çoğu sert önlem alan ülkeden iyi durumdadır. İsveç’te sadece yüksek öğrenim uzaktan eğitime geçmiş, ilk ve orta dereceli okullarda örgün eğitim durdurulmamıştır. İsveç tavsiye tarzı önlemler ile yetinirken Norveç ve Finlandiya, İsveç’e göre somut kısıtlamalar uygulamaya koymuştur.
Türkiye ile karşılaştırıldığında İsveç, Türkiye’den daha yüksek bir noktaya ulaşsa da aradaki fark daha hastalığın ilk günlerinde okullarda eğitime ara veren Türkiye ile hiç ara vermeyen İsveç’in durumlarının bilimsel yöntemlerle incelenip karşılaştırılmasını gerektirecek kadar yakındır.
İsveç’in bu tutumu COVİD-19’a bağlı kaba ölüm hızına ne gibi bir etki yapmıştır? En çarpıcı görüntü burada karşımıza çıkmaktadır:
İsveç’in kaba ölüm hızında, Norveç ve Finlandiya’ya göre yaklaşık 8 kat yüksek değerlere sahip olduğu görülmektedir. İsveç üzerindeki baskı da bu ölüm oranları nedeniyle oluşmaktadır.
TÜRKİYE’DE ÖLÜMLER NASIL DEĞERLENDİRİLMELİ?
Ölümler ile ilgili durumumuzu COVID-19 ile bizden önce karşılaşan ülkeler üzerinden karşılaştırma yaptığımızda, doğrudan ölen hasta sayıları üzerinden aşağıdaki grafik oluşmaktadır:
Belirli bir nüfusta belirli bir dönemde bir hastalıktan ölümlerin görülme hızı olarak da açıklayabileceğimiz ve Kaba ölüm hızı olarak adlandırdığımız istatistik formülü tüm zaman değerlerine uygulayıp Dünya’da ölüm hızı konusunda en çok dikkat çeken 6 ülke ile karşılaştırdığımızda durumumuzun oldukça iyi olduğunu görebiliyoruz.
ABD ile İngiltere grafiklerindeki benzerlikten yola çıkarak kaba ölüm hızına bakacak olursak, ölümlerde İngiltere’nin ABD’ye göre iki kata yakın daha olumsuz bir noktada oluğunu söyleyebiliriz.
KOMŞULARIMIZLA KARŞILAŞTIRMA
Ülkelerin COVID-19 ile ilgili değerlendirme alanlarına doğal olarak bulundukları coğrafyada yer alan diğer ülkeler de girmek durumundadır.
Türkiye’nin komşularıyla 14 günlük insidanslar üzerinden karşılaştırıldığı grafik aşağıdaki gibidir:
Komşularımızdan Ermenistan’da COVID-19 hızla yayılmaktadır.
İran, daha önce söz ettiğimiz gibi ikinci büyük zirvesine ilerlemektedir.
Azerbaycan, İran’a benzer ve paralel, ancak daha alçak bir grafik oluşturarak ilerlemektedir.
Yunanistan, Bulgaristan, Irak ve Azerbaycan’dan gelen veriler, ülkemize göre daha iyi durumda görünmektedir.
Sağlıklı veri gelmediği için Suriye grafiğe alınmamıştır.
SONUÇ
Salgın henüz devam etmektedir.
Rahat davranışların İran’da sonuçları görülmektedir.
Her alanda daha dikkatli olmak ve hijyen kurallarına uymak artık bir yurttaşlık görevi olmuştur.
Belki de bundan sonraki yaşamımızda kişisel önlem olarak önerilen, maske kullanımı, el hijyeni, biyolojik bulaşma uzaklığına dikkat etme ve belki de siperlik kullanımı gibi davranışları alışkanlık haline getirip sürekli uygulamak gerekecektir.
