Halk evlerinin kurulma kararı, Cumhuriyet Halk Fırkasının 10 Mayıs 1931’de toplanan 3. Büyük Kongresinde alınır. Dokuz aylık hazırlıktan sonra 19 Şubat 1932 Cuma günü Halkevleri görkemli törenlerle 14 il merkezinde açılır.
1932’de Halk evleri sayısı 34’e yükselmiştir. Balıkesir Halkevi ise 24 Şubat 1933’de açılacaktır. Halkevleri 1952’de kapanacak 1960’da yeniden açılacak, 1970’lerden sonra işlevlerini yitireceklerdir. Kurucu başkanı bu yıllarda Necati Öğretmen Okulunda Fransızca derslerine de giren Esat Müstecaplıoğludur. Temsil Komisyonunun başında Necatibey Öğretmen Okulu müdür muavini ve Edebiyat Öğretmeni İsmail Hilmi Bey bulunur. Güzel Sanatlar Şubesinde ise Necatibey Öğretmen Okulu resim öğretmeni Sırrı Özbay, Elişi Öğretmeni Avni Bey görev alırlar.
1960’lardan sonra yeniden açılan Balıkesir Halk Evinin Başkanlığını Necati İlköğretmen Okulu ve Eğitim Enstitüsünün Osman Hatipoğlu döneminde Müdür yardımcılığını yapan Mahir Gürsel (Resim ve iş dersi hocası) yapacaktır. 1965’lerde Mahir Bey’in yardımcısı (sekreteri) ise Eğitim Enstitüsünde o dönemde okuyan Balıkesir’in yazarlarından Halil Şahan’dır. (Halil Şahan tanıklığı)Edebiyat öğretmeni Sadiye Akay’da bu dönemde Halkevi çalışmalarına destek vermektedir. Yazar İncila Çalışkan Sadiye Akay’ın yönlendirmesi ile Halkevi’nde öğrendiği folklorun öğretmenlik yaşamına nasıl taşıdığını şu sözlerle anlatır.
“Necati Eğitim Enstitüsü’nün ilk yılında (1963) Edebiyat Öğretmenimiz Sadiye Akay Hanım, kız öğrencileri toplayarak o zamanki Balıkesir vali konağı karşısında bir binada bulunan “Halkevi’ne” götürdü (şimdi iki bina da yıkılmış). Kız öğrenci sayısı yirminin üzerindeydi. Halkevi’nde bir “Halk Türküleri Korosu” ile karşılaştık. Sazlar eşliğinde koro üyeleri olarak her hafta pazar günleri çalışmalarımızı gerçekleştirdik. Koro şefi, türküler konusunda çok yetkin bir astsubaydı. İkinci dönem pek çok yerde sahneye çıkarak konser verdik.
İkinci yıl (1964) okulumuzun “Halk oyunları ekibine” katıldım. Yine bu ekibimizle Şehir Kulübü ve pek çok yerde milli oyunlarımızı sahneledik. Bir gece düzenleyip, okulumuz Necati Eğitim Enstitüsü’nde arkadaşlarımıza gösteri yapmıştık. Halk oyunları ve Halk türküleri korosu ile öğrendiklerimi, ilk öğretmenlik yaptığım okulda, öğrencilerime öğreterek onlara özümüzü kavratıp halk sevgisi aşıladım.” (İncila Çalışkan anlatımı Mayıs 2019)
Balıkesir Halkevi Türk Ocağının yerinde kurulur. Sahne tertibatına sahip beş yüz kişi alabilecek solonu, ayrıca elişer kişi alacak iki solonu, 6 büyücek iki küçük odası, kullanışlı bir bahçesi vardır. Açıldıktan on gün içinde sekiz şubesi kurulmuştur. Bir ay içinde üyesi beş yüzü aşar.
Esat Adil, Belçika’da hukuk alanında yüksek lisans yaparken gördüğü, öğrendiği yenilikleri Halkevine taşıyacak, kısa süre içinde Balıkesir Halk Evi, zengin kütüphanesi, on yataklı reviri, sahneledikleri oyunlar, müzik etkinlikleri, Yayınları (Kaynak Dergisi) ile Türkiye’de sayılı halkevlerinden biri haline gelecektir.
Balıkesir’in tanınmış araştırmacılarından Aydın Ayhan, Esat Adil’in Halk Evine katkılarını şöyle anlatır:
“Halkevinde Tiyatro kurdu. Önce oyunculara tiyatroyu öğretti. Makyaj nasıl yapılır? Diksiyon nedir? Oyun nasıl oynanmalıdır? Bu tiyatro köylere gitti. Kasabalara gitti. Halk ilk kez tiyatro seyretti. Eskrim takımı kurdu. Masa Tenisini ilk kez Esat Adil Bey getirdi Balıkesir’e ve öğretti. Tenis kordu yaptırdı. Halk evi kütüphanesi kısa zamanda Türkiye’nin sayılı kütüphaneleri arasına girdi. Arkeoloji kolu Balıkesir’in her yerinden topladığı yüzlerce eser ile sergiler açtı. Müzik kolu halka piyano ve gitar resitalleri vermeye başladı. Köycülük kolu çevre gezileriyle Balıkesir’in bütün köylerini tarayarak köylüyü öğrendi. Biçki-dikiş kolları yüzlerce genç kızımıza açıldı. Yabancı dil kurslarında bizzat ders verdi. Doktorları Halk evi bünyesinde topladı. Artık Balıkesir’li fakirler haftada bir gün muayene oluyor, ücretsiz ilaç alıyorlardı.”[1]
Bisikletle Anadolu’yu gezerken üç gün kaldığı, Balıkesir’de Hürrem Arman, Esat Adil başkanlığındaki Balıkesir Halk Evi’ni yıllar sonra yazdığı kitabında şöyle anlatacaktır:
“Bizi gezdiren genç Balıkesir Öğretmen Okulu’nun son sınıfında idi. Tatilde gidecek yeri olmayanlardandı. Bütün günlerini diğer arkadaşları ile beraber Halk Evinde çalışmakla geçiriyordu. Diğer odadaki doktoru kapıdan gördük. Kitaplıkta 20-30 genç bir şeyler okuyorlardı. Salonda bir oyunun provası yapılıyordu. Oyunda görev alanlar arasında işçi giysili gençler de vardı. Rejisörleri Balıkesir Öğretmen Okulu Edebiyat Öğretmeni A. Gaffar idi. 1927’de Hayat dergisinde ilk çevirilerini okuduğum A. Gaffar. Bunu kendisine anlattığım zaman ışıl ışıl güldü. Halk evinin on yataklı bir de reviri vardı. Sekizi dolu idi. Bir erkek hastabakıcı başlarındaydı. Her taraf tertemizdi. Burada her şey göstermeliğin dışında bambaşka bir tutumda idi. Bizi gezdiren gencin yaptıkları açıklamalar gördüklerimizden de ilginçti: Başta Esat Abi olmak üzere Halk Evi üyelerinin köyleri, fukara mahallelerindeki evleri nasıl taradıklarını, on beş günde bir dergi çıkardıklarını söylüyordu.”[2]
1933 Yılında Balıkesir Vilayet Matbaasında basılan bir buroşürde sekiz ay içinde verilen 22 konfransın konuları, konuşmacıları yer alır. Bunlardan sekizinin konuşmacısı Esat Adildir.
Ayrıca Halkevi’nin Halk Türküleri Korosu, Bandosu, Milli Adetler ve Oyunlar Şubesi, Resim ve Tezyini Kadın İşleri Şubesi, Temsil Şubesi, Dil, Edebiyat Tarih Şubesi ( Türkçe sözcük derleme çalışmaları yapılır) , Güzel Sanatlar Şubesi, Okuma Odası, Kütüphanesi, Spor Şubesi, Köycüler Şubesi, Müze Sergi Şubesi, Sosyal Yardım Şubesi faaliyettedir. [3]
[1] Aydın Ayhan, Yeni Haber Gazetesi (Balıkesir), 17 Ocak 1994.
[2] Emin Karaca,Unutulmuş Sosyalist Esat Adil(
[3] Vilayet Matbası Balıkesir Halkevinin sekiz ayı
