17 (Pazartesi) ŞUBAT 1919: Dünya Savaşı’ndan önce Yunanistan’a sürülmüş Rumlar, bir Kızılhaç gemisiyle silahlar alarak Ayvalık’a döndüler. Halkın hemen tamamı Rum olan Ayvalık’ta büyük gösteriler yapıldı. Fabrikalar düdüklerini çaldı. Yunan bayraklarının asıldığı kasabada sesleri her yeri çınlattı. Gemide bulunan Mösyö Simith bazı şikayetleri incelemek için geldiğini söyledi. Rumlar, Türk evlerinde sayım yapmaya ve bazı mallara el koymaya başladılar. Kaymakam Osman Nuri, bu durumun önlenmesi için Metropolitliğe başvurduysa da bundan bir sonuç alınamayacaktır. Bu olaylar üzerine Ayvalık’ta Sıkıyönetim ilan edilecektir.
19 (Çarşamba) ŞUBAT 1919: Ayvalık’ta da Rumlar gösteri yaptılar. Hapishaneyi basarak 60 Rum tutukluyu serbest bıraktılar.
6 (Perşembe) MART 1919:SES(BALIKESİR): Ayvalık’ta durum. Yunan Kızılhaç gemisinin gelişiyle Rumların başlattıkları gösteri ve saldırılar. Kaymakamın acz ve ihaneti. –İstanbul yazıcımızdan: şu sıra çok müşkül günler geçiyoruz. her şeyden çok içimizdeki düşmanların yaptıkları çekilir dertler değil. Fakat şimdilik sabredeceğiz. Bu günler gelir geçer.
20 (SALI ) MAYIS 1919: Venizelos, Paris’ten, İzmir’deki 1.Yunan Tümeni Komutanı Zafiriu’ya emretti: Asayişin sağlanması için Aydın, Manisa ve Ayvalık sancaklarının işgal edilmeleri gerekir.
21 (ÇARŞAMBA) MAYIS 1919: Venizelos, Paris’ten İzmir’deki Yunan Olağanüstü Komiseri’ne çektiği telde, Ayvalık’a sonradan gelmiş Türklere karşı yerli Rumların ayaklanmalarını hoş karşılamadığını belirterek Türkleri Rum ayaklanmasına karşı korumak için! Ayvalık’a kuvvet gönderilmesini istedi.
23 (CUMA) MAYIS 1919: Venizelos, yarın da Ayvalık’a bir jandarma müfrezesi nakledilmesini emredecektir.
24 (CUMARTESİ) MAYIS 1919: Ali Bey asayişi sağlamak ve herhangi bir işgale karşı koyabilmek için 24 Mayıs 1919’da XVII. Kolordu Komutanı Vekili Albay Bekir Sami Bey’e verdiği raporda, Yunan Kızılhaç heyetinin fırsat kollamakta olduğunu, Alayın takviyeye ihtiyaç duyduğunu bildirerek yardım istiyordu. Bekir Sami Bey 28 Mayıs’ta yanıt veriyor.
25 (PAZAR) MAYIS 1919: Zafiriu, Venizelos’un dünkü emri üzerine, Girit Alayı’nın Ayvalık’ı işgal etmesini ve Türklerin tutuklanmasını emretti.
26 (PAZARTESİ) MAYIS 1919: Ayvalık’ta 174. Piyade alayı var. Yunan ve İngiliz gemileri Ayvalık’a gelerek keşiflerde bulundular. Limana giren İngiliz torpidosuna Ayvalık Mümessili Hadkinson ile Ayvalık Kaymakamı Osman Nuri giderek, torpidodaki İngiliz kumandanı ile görüştüler. Kısa bir süre sonra Kaymakam hükümet konağına, İngiliz Kaymakamı da doğruca Ali Bey’in karargahına gitti. Hadkinson, asayişin muhafazası ile memurların vazifelerine devam etmelerini ve İngiliz torpidosundaki komutanın kendini gemiye davet ettiğini bildirdi. Ali Bey bu çağrıya uymayarak yerine Binbaşı Tevfik Bey’i gönderdi. Tevfik Bey, İngiliz torpido komutanına şehre bir tecavüz vukuunda, kasabanın savunulacağını bildirdi. Bunun üzerine İngiliz torpido komutanı Osman Nuri Bey’e ve Binbaşı Tevfik Bey’e mütareke hükümlerine aykırı olarak gelen Yunan gemilerinin hemen limanı terk etmeleri doğrultusunda emir vereceğini, kendisinin Paris Barış Konferansı tarafından asayişi korumak için görevlendirildiğini bildirdi. Gerçekten de Yunan gemileri akşam üstü limanı terk edip Midilli’ye gittiler.
Yunan askerlerinin gelişi üzerine Ayvalık Rumlarında bir sevinç ve memnuniyet heyecanı başlamıştı. Rum evlerine Yunan bayrakları çekilmişti. Rumlar Yunan bayrakları ile sahile yığılmışlardı.
Milli kuvvetler de işgale karşı direnme hazırlığı yapıyor.
Yunanlılar, İzmir’e. İngiliz torpido komutanının çıkartmaya izin vermediğini bildirdiler. Yunanlılar, İzmir’deki İngiliz temsilcisinden işgal için gerekli izni aldılar.
27 (SALI) MAYIS 1919: 27 Mayıs 1919 günü akşamı Yunan birlikleri yeniden Ayvalık limanına geldiler. Ali Bey’in Yunan işgaline direneceği anlaşıldığından Yunan kuvvetleri takviye edilmişti.
Ayvalık’a dün İzmir’den İperohi Gemisi’yle gönderilen 2 bölük ve 1 jandarma takımı geldi. Zafiriu, işgalin nasıl yapılacağını 1. Tümen’e bildirdi. Üç savaş gemisinin limanda çıkarmayı desteklemeleri emredildi. İki Yunan torpidosu İngilizlerin müdahalesiyle geri çekildiler.
Başbakan Damat Ferit, Ayvalık’ın işgaline izin verilmemesini emretti. Yunanlılar Ayvalık’a yarın asker çıkarmaya başlayacaklar. 172.Alay, Yunanlılara karşı ilk örgütlü direnişi başlatacaktır.
28 (ÇARŞAMBA) MAYIS 1919: Bekir Sami Bey 28 Mayıs’ta verdiği yanıtta, “Görülecek büyük işlere karşı elimizde pek az muvazzaf Türk kıtaatı mevcuttur. Muvafık bir cereyan vermekle muvaffak olduğumuz Ayvalık işgali meselesinde lüzum hissedeceğimiz icraatı mümkün olduğu kadar az zayiatla bilhassa milis kuvvetleriyle yapmanızı pek rica ederim” diyordu.
Bunun üzerine Ali Bey çevre kasaba ve köylerden milis kuvvetler toplayarak bir direniş grubu oluşturmaya çalıştı. Milis kuvvetlerin oluşturulması, silah ve cephane sağlanmasında Eski Edremit Kaymakamı Köprülü Hamdi Bey, Hacı Tali Bey, Posta Müdürü Hacı Zihni Beyler de etkili oldular.
Ali Bey Kazan Bucağı, Altınova, Araplar, Murateli, Gömeç, Burhaniye ve civar köylerden kısa zamanda 300 kişilik bir milis kuvvet oluşturdu. Bunlara eldeki fazla silah ve cephane dağıtıldı. Alayın subay, er ve milis yaklaşık 500 mevcudu vardı.
172. Alay komutanı Yarbay Ali Bey, Yunanlılara saldırmaya hazırlanıyor. İngiliz Albay Hadkinson, Ali bey ile görüşerek, Yunanlıların Ayvalık’ı işgaline izin vermeyeceğini söylemiş. Direnmek için izin alıp almadığını sormuş, aynı gün İngiliz Yüksek Komiseri Calthorpe’tan
Sabahı İngiliz Torpido komutanı aldığı emir gereği Ayvalık Limanı’nı terk etti.
Böylece Yunan birlikleri çıkarma yapma hususunda serbest kalmışlardı. Kaza Kaymakamı Osman Nuri Bey, Alay komutanına telefonla, Yunanlıların Ayvalık’ı işgal etmek isteyeceklerini ve kendisinin bu hususu İngiliz temsilcisi nezdinde protesto edeceğini bildirdikten sonra Alayın ne suretle hareket edeceğini sordu.
Alay komutanı verdiği cevapta, vazifesinin vatanı müdafaa olduğunu ve bunu da yapacağını bildirdi. Bu telefon görüşmesi İngiliz ve Yunanlılar tarafından öğrenilmişti. İngiliz temsilcisi Hadkinson, Kaymakam Osman Nuri Bey’e Yunanlıların Ayvalık’ı işgal edeceğini, bu sebeple Türk askerlerinin kasabayı terk etmelerini, ancak mülki idarecilerin yerinde kalabileceğini tebliğ etti.
Osman Nuri Bey, durumu hemen Dahiliye Nezareti’ne bildirmiş, 27 Mayıs’ta gayet acele kaydıyla gelen cevapta;
“Merkezden bir emr-i sarih ve. İngilizlerden konferansın mııkarreratına dair tebliğ-i kât-î olmadıkça asla Yunanlılar tarafından asker ihracına ve işgaline müsaade edilmemesi ve iktiza ederse her türlü kuvvetlerle mukavemet olunması deniliyordu.”
Fakat bu emirden Harbiye Nezareti de dahil olmak üzere, Erkan-ı Harbiye-i Umumiye’nin ve XIV. Kolordu Komutanının haberi yoktu. Bu emri Balıkesir Mutasarrıflığı aracılığıyla öğrenen XIV. Kolordu Komutanı Yusuf İzzet Paşa 29 Mayıs’ta durum soruyor ve bu konuda ne yapılması gerektiğinin bildirilmesini istiyordu.
Harbiye Nazırı Şevket Turgut Paşa imzasıyla gelen cevapta, İtilaf Devletleri nezdinde teşebbüste bulunulduğu, eldeki kuvvetlerle karşı koymanın mümkün olmayacağı sebebiyle müfrezenin emniyetli bir bölgeye çekilmesi isteniyordu. Ayvalık’ın da İzmir gibi işgal edileceğini anlayan Osmanlı Harbiye Nezareti, bölgedeki birliklere bir çeki düzen vermek istemiş, bu maksatla 28 Mayıs 1919’da verdiği bir emirle 172. Alayı XVI. Kolordunun 62. Tümenine bağlamıştı. Ancak bu emir henüz 172. Alay’a ulaşmadan, geceden Yunanlılar Ayvalık’a çıkarma yapmaya başladılar. Ayvalık’ın işgali yarın tamamlanacaktır. 172. Alay Yunanlılarla savaşmaya başlayacaktır.
Zafiriu, hükümetine gönderdiği raporda Türk askerlerinin geri püskürtüldüğünü, bunların kaçarken kışlaları ateşe verdiğini, dört Türk askerinin öldürüldüğünü, halkın bu işgali kutladığını ve Ayvalık’ta Yunan yönetiminin kurulduğunu bildiriyor.(devam edecek)
