Savaş yıllarında Balya Karaaydın madeninde çalışan işçilere ait çok fazla kayıt yoktur. Bu kayıtların ilki, Balya’dan uzaklaştırılmak istenen Rum işçileri ile ilgili olanlardır. Balya kaymakamı maden işçilerini bölgeden uzaklaştırmak istemiştir. Hükümet, Rusların müdahalesi ile karşılaşmıştır. Bunun üzerine 1 Mayıs 1914’te buradaki Rum işçilerle Kesendire’deki Müslüman işçilerin değiştirilmesine karar verilmiştir. Dâhiliye Nazırı, 2 Mayıs 1914 tarihinde Balya’daki Rum işçilerin son durumu hakkında Karesi Mutasarrıfı’ndan bilgi edinmiştir.
Bu hadise yerel basında “Balya Meselesi” başlığı altında yer almıştır. Gazeteye göre Balya madenindeki işçiler grev düzenlemişlerdir. Merkez livadan bölgeye yirmi kadar jandarma ve bir bölük asker gönderilmiştir (Karesi Gazetesi, 21 Nisan 1330). Bu olay, İttihat ve Terakki yönetiminin politikası çerçevesinde gelişmiştir. Hükümetin işleri gizli tutmak istemesinden dolayı gazeteye işçi grevi şeklinde yansımıştır.
22 Şubat 1915 tarihli Karesi Gazetesi’nde çıkan bir habere göre ise, maden işçileri Donanma yararına bir mağaza açmışlardır. Mağazanın idaresinden Seyit Süleyman Çavuş sorumludur. Halil oğlu Salih Efendi katiplik vazifesini üstlenmiştir. Mehmet oğlu Ali Ağa, Halil Ağa ve Hüseyin Efendi aza seçilmiştir (Karesi Gazetesi, 22 Şubat 1915).
Savaş yıllarında Balya-Karaaydın Şirketi’nin kontrolü Almanların eline geçmiştir. Almanlar madene savaşta ele geçirdikleri esirleri getirmiştir. Bu esirlerin işçiler arasında en kötü konuma sahip olduğu bilinmektedir. Almanlar, esir işçileri boğaz tokluğuna ve sakat kalıncaya kadar çalıştırmıştır. Esir işçiler, şirketin sağlık alanında sunduğu olanaklardan da yararlanamamıştır.
Bu durum savaş ortamında esirler için normal karşılanabilir. Fakat savaşın sona erdiği ve esirlerin değişimi hakkında hükümetler arasında anlaşmaların imzalanmasına rağmen bu esirler Balya’da kalmışlardı. Romanyalı esirlerin savaş sonrasındaki durumunu, Türkçe bilen birkaç Romanyalı esirin verdiği dilekçeden öğrenilmiştir. Bu dilekçeye göre Romanyalı esirler sefil bir haldeydiler ve içlerinden bazıları Balya’da dilencilik yaparak hayatta kalmaya çalışıyordu. Bu üç olay dışında savaş yıllarında madenciler hakkında bilgi veren başka bir kayıt bulunmamaktadır. (Balya-Karaaydın maden yazı dizisi, devam edecek.)
Kaynaklar: Yaşar Çağbayır, Ötüken Türkçe Sözlük, C. III, İstanbul 2001, s. 3415. Balya Karaaydın Maden 236
MUTAF, A.(2003). Salnâmelere Göre Karesi (1847-1922). Balıkesir: Zağnos Kültür ve Eğitim Vakfı Yayınları.
SU, Kamil(1939). Balıkesir Madenleri, İstanbul: Balıkesir Halkevi Yayınları
Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi
İsmail Bülbül
