Bu hafta zemheri kışı kendini gösterdi. Havalar soğudu ve dağlara kar yağdı. Bizde bundan dolayı bu haftaki sohbet konumuz olarak zemheriyi seçtik.
Yıl dört mevsime bölünür. Bunlar kış, bahar, yaz ve güz. Bu mevsimler güneşin ışınlarının geliş açılarının değişmesinden dolayı olur. Dünyanın ekseni yörünge eksenine 23.derece eğiktir. Bu mevsimlerden kış olanı güneşin ufuk üzerinde en alçak noktaya geldiği bölüm olduğundan dolayı güneş ışınları eğik açıyla gelir ve dünyayı ısıtmaz. Havalar soğur. Yazın ise güneş ufuk çizgisinin çok üzerine çıktığından dolayı ışınların geliş açısı büyüktür ve ışınlar dünyayı ısıtır. Bu mevsim de yazdır. Yazdan kışa geçişe ağaçlar yapraklarını döktüklerinden dolayı Güz adını veririz. Kıştan yaza geçişteki ara döneme de bahar mevsimi denir.
Bu mevsimlerde kendi aralarında başlarındaki dönem ile sonlarındaki dönem olmak üzere iki bölüme ayrılır. Başlardaki bölüm geldiği mevsime biraz daha yakındır. Örneğin baharın ilk bölümü soğuk, son bölümü daha sıcaktır. Güzün ilk bölümü ise daha sıcak son bölümü ise daha soğuktur. Yaz ve kışta aynıdır.
Kış mevsimi 21 Aralık’ta başlar ve 21 Mart’ta sona erer. Kış iki bölüme ayrılır. İlk bölümü 22 Aralık ile 31 Ocak arası olup bu bölüme Zemheri ayı adı verilir. Zemheri yanında Erbain de denir. İkinci bölüm ise 1 Şubat’ta başlar ve 21 Mart’ta sona erer. Bu bölüme de Hamsin adı verilir. İlk bölüm olan Zemheri ayı 40 gündür. İkinci bölüm olan Hamsin ise 50 gündür. İkinci bölümde güneşin yükselmesi sürekli arttığından dolayı havalar gittikçe ısınır. Hamsin zaten 50 demektir. Erbain ise 40 anlamındadır.
Zemheri adı Arapça “kış” demek olan “Zem” ile Farsça “uğultu” demek olan “Harir” kelimelerinin birleşmesinden oluşmuştur. Yani “kış uğultusu” demektir. Gerçekten de yılın en soğuk ayı Zemheri ayıdır ve bu ayda şiddetli rüzgarlar eser. Uğultu çoktur. Havalar son derece soğuktur. Yılın en soğuk günü Zemheri ayının ortalarında bulunan 17.Ocak’tır. Bu gün eski pagan inançlarda sudan güneşi çıkarmak ve havaların ısınmasını sağlamak için dini ritüeller yapılmaktaydı. Bu günde soğuk suya girilip oradan bir yeşil ağaç dalı çıkarılmaktaydı. Bu ritüeli Hristiyanlar haç çıkarmaya dönüştürdüler. Hristiyanlar 17 Ocak günü denize girerek denizden haç çıkarırlar. Ruslar ise bu gün soğuk suya girerler. Meteorolojik rasatlarda yılın en soğuk ayı Ocaktır. Deniz kıyılarında ise suyun ısıtıcı etkisinden dolayı yılın en soğuk ayı Şubat’ta kaymıştır. Yöremizde de en soğuk ay şubattır.
Fakirin uzun yıllardır şahsi gözlemlerine göre yöremizde en soğuk günler 27-31 Ocak arasıdır. Bu günlerde havalar çok soğuk olup Kaz dağları ile Madra dağları karla kaplıdır. Edremit Körfezi ise poyraz rüzgarı ile durulmaz vaziyettedir. Köpükleri adeta koyun sürüsünü andırır. Açık denizde seyahat eden gemiler ise bu günlerde Körfezimize sığınırlar. Geçen gün havalar soğuyunca Körfezimize sığınmış tam 9 tane gemi gördüm. Bu gemiler hava biraz yumuşayınca yollarına devam ederler.
40 gün kışın çıkması ve havaların biraz ısınması olduğundan dolayı 40 sayısı Türk mitolojisinde dönüşümü simgeler. Bundan dolayı erenler ruhsal dönüşümü sağlamak için bir hücreye kapanıp 40 gün inzivaya çekilirlermiş. Bu inzivaya çekilmeye Erbain çıkarma denir. 40 gün sonra inzivaya çekilen Eren nefsini daha da kontrol altına alırmış.
Zemheri ayı tarihimizde de çok önemli olayların olduğu aydır. 1915 yılı Zemheri ayında Sarıkamış harekatı olmuş ve binlerce askerimiz Allahüekber dağlarının karlarında donarak şehit olmuşlardır. Yine bu yılın Hamsin ayı içinde 18 Mart’ta düşman donanması Çanakkale boğazına saldırmıştır ve bu saldırı sonucu büyük zaferimizi kazandık.
Yine 1921 yılı zemheri ayı olan 10 Ocak tarihinde ise kurtuluşumuzun ilk müjdecisi olan 1.İnönü Zaferini kazandık. Bu aya eski Grekler ise Gamelyon ayı derlerdi. Evlenmelerini bu ayda yaparlardı. Çünkü Gün ata ile Yer ananın ilk tanışmaları bu ayda olmuştur. Onların evlenmeleri “doğanın bereketi “demektir.
Zemheri ayı yoksullar için mahrumiyet ayıdır. Yoksul bir kadın yoksulluğunu belirtmek için şu şekilde söylenirmiş. “Ya yoksulluk ya. Zemheri ayında çocuklarıma bir bulgur pilavı pirip, soğuk su içiremedim. ” Yani kadın en basit yiyecek olan bulgur bulamıyor. Hava zaten soğuk ve dolayısı ile sularda soğuk. Tanrı kimseyi zemheride muhtaç etmesin. Saygılarımla.
14 Ocak 2024
Sinan Kahyaoğlu
